Rond de Kerst gebeurde er iets wonderlijks. De kersttoespraak van Paus Benedictus XVI van 21 december 2012 deed veel stof opwaaien. De rede werd in eerste instantie door journalisten weergegeven als een ‘anti-homo’-toespraak. De nieuwssite http://www.nu.nl publiceerde vrij snel hierover, waarna deze interpretatie in meerdere media opdook. De reacties richting de Paus waren buitengewoon fel. Het verweer van het Vaticaan was dat de toespraak verkeerd is geïnterpreteerd. Nadat de eerste stofwolken waren neergedwarreld, bleek inderdaad dat de Paus niet datgene had gezegd, wat de media hem verweten. (Voor de tekst van toespraak: http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2012/december/documents/hf_ben-xvi_spe_20121221_auguri-curia_ge.html)
In de toespraak had de Paus helemaal niet gesproken over homoseksuelen. Wel uitte hij kritiek op en bezorgdheid over de westerse visie op het huwelijk. De Paus waarschuwde voor de vrijblijvendheid in relaties en het gebrek aan standvastigheid en trouw. De levenslange toewijding aan het huwelijk valt weg. Maar daarnaast is het volgens de Paus duidelijk dat “we de aanval die we op dit moment zien op de ware structuur van het gezin, bestaande uit vader, moeder en kind, veel dieper gaat.” Deze diepere aanval is de hedendaagse visie dat mannelijkheid en vrouwelijkheid sociale en culturele constructies zijn die in de loop van de tijd kunnen veranderen (gender). Volgens de Paus is (visie op) sekse onveranderlijk, omdat het vastgelegd is in de schepping. God schiep immers man en vrouw. “De mens stelt zijn natuur ter discussie” wanneer hij het fundamentele begrip van de seksualiteit ter discussie stelt. Met andere woorden: de natuurlijke orde valt weg. De Paus ging in zijn toespraak dus in op de waarde van het gezin en sprak zijn zorgen uit over de almaar groeiende zucht naar zelfontplooiing en het verlies van sociale verbanden. Niet verrassend en op zich niet verkeerd.
Hoe kon deze toespraak zo worden misverstaan? Of is de kritiek misschien toch terecht en zouden journalisten meer moeten durven doorvragen?
Voor de Paus is het gezin een van de grote kernthema’s. In andere toespraken en uitspraken hebben de Rooms Katholieke Kerk en de Paus duidelijk gesteld dat het openstellen van het huwelijk voor homoseksuelen en lesbiennes in hun ogen onjuist is. Deze Kersttoespraak ging weliswaar niet over homoseksuelen, maar deze thematiek speelt op de achtergrond natuurlijk wel mee. Het gezin weerspiegelt immers de natuurlijke orde: een man is geschapen als man en de vrouw als vrouw. Man en vrouw vullen elkaar als schepping van God aan, en hebben de roeping om samen een gezin te stichten om kinderen groot te brengen. Wanneer die heldere grenzen vervagen, loopt de humaniteit gevaar. Vanuit deze opvatting kan dus een transgender, een samenwonende homoseksueel of een gescheiden vrouw een bedreiging zijn van de humaniteit…
Nu zijn er klemmende vragen te stellen bij het beroep van de Paus op de natuurlijke orde. Want bestaat die normatieve geschapen natuurlijke orde wel? Is de natuurlijke orde juist niet wreed? Is er in de natuurlijke orde wel ruimte voor het kwetsbare en gebrokene? Juist in de Bijbel lezen we over een volk dat door een God gedragen wordt die de wetten van de natuurlijke orde tart en doorbreekt. Alles aan de verhalen van het volk Israël en aan het Evangelie is tegennatuurlijk. Waar christenen zich gingen beroepen op de natuurlijke orde, werd ongelijkheid bevestigd en in stand gehouden: de ondergeschikte positie van de vrouw en de ‘Bijbelse’ onderbouwing van slavernij en Apartheid zijn daar voorbeelden van.
En als we toch teruggrijpen op de Bijbel – wat voor beeld wordt daar geschilderd van het huwelijk? Vrijwel alle geloofshelden uit het Oude Testament hielden er meerdere vrouwen op na, zoals Abraham, Jacob, Juda, David, Salomo. Blijkbaar speelt de culturele context een grote rol in het definiëren van de grenzen en mogelijkheden van het huwelijk.
Tot slot nog een laatste opmerking. Juist binnen het gezin vindt veel geweld plaats. Onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat 1 op de 7 vrouwen te maken heeft gehad met seksueel misbruik door mensen uit de nabije familie. Ook mannen worden slachtoffer van geweld binnen het gezin. De onveiligheid van het gezin los je niet op door het instituut heilig te verklaren en gegrondvest vanaf de schepping (hoe interpreteer je trouwens de breuk in Genesis 2 en 3 vanuit de natuurlijke orde?), maar door in te gaan op de waarde van gerechtigheid, betrouwbaarheid en liefde. In mijn beleving is het machtsmisbruik binnen kerk en gezin (en het onbespreekbaar en geheim houden van dit misbruik) een echte bedreiging van de humaniteit.
Aandacht voor de Bijbelse noties van liefde en trouw opent ruimte voor de menselijke maat, en toont daarin iets van het Koninkrijk van God.
Alexander Veerman 
Geef een reactie