Geschonden lichaam. Pastorale gids

In 2000 kwam het boekje van Ruard Ganzevoort en mij uit: Geschonden lichaam. Pastorale gids voor gemeenten die geconfronteerd worden met seksueel misbruik.

(Uit de inleiding:) Dit boek gaat over kerkelijke gemeenten die geconfronteerd worden met seksueel geweld. Wie alleen de krant leest beseft al hoeveel dat er moeten zijn in Nederland. Waarschijnlijk is nog slechts het topje van de ijsberg bekend. Uit betrouwbare statistieken mag worden geconcludeerd dat minstens tien procent van alle Nederlanders (mannen en vrouwen) slachtoffer is gemaakt van seksueel misbruik. Een rapport van het ministerie van justitie meldt dat 45 % van de Nederlanders zelf slachtoffer is (geweest) van structureel geweld in de huiselijke kring. Er is geen reden om aan te nemen dat in kerkelijke kring de cijfers lager liggen.

Dat betekent dat dit boek gaat over elke kerkelijke gemeente. Ook als een gemeente het zelf niet beseft, heeft ze hoogstwaarschijnlijk slachtoffers van seksueel geweld in haar midden. Even waarschijnlijk is het dat er zich daders onder de gemeenteleden zijn. In de kerkdiensten en de andere activiteiten nemen  daders en slachtoffers deel. Op het catechisatie-uur komen kinderen en jongeren die – misschien diezelfde dag nog – seksueel misbruikt, lichamelijk mishandeld of psychisch beschadigd worden. In de kerkenraad, commissies en werkgroepen
treffen we mensen aan die hun geheim pijnlijk meedragen. Op de kansel of achter het orgel staat of zit iemand die slachtoffer en / of dader zou kunnen zijn.

Opvallend genoeg is er echter in de meeste gemeenten, kerkverbanden en predikantsopleidingen geen structurele aandacht voor dit gegeven. Een aantal kerkverbanden heeft procedures opgesteld voor het geval een ambtsdrager beschuldigd wordt van seksueel misbruik. Voor het overige moet telkens opnieuw het wiel worden uitgevonden. Wanneer een gemeente wordt geconfronteerd met seksueel geweld, wordt onder grote tijdsdruk en emotionele spanning een ad hoc beleid geformuleerd, in het beste geval met adviezen van de eerste deskundige die
voorhanden is. Die deskundige hoeft echter nog geen inzicht te hebben in de bijzondere situatie van een kerkelijke gemeente.

Kortom: er is behoefte aan meer inzicht en structuur om op een goede manier als gemeente te kunnen functioneren wanneer zich een zo ingrijpende confrontatie voordoet. Dit boek wil daar aan bijdragen. Het is bedoeld voor predikanten, kerkenraden en gemeenteleden die willen werken aan een zorgvuldig beleid. Het boek is gebaseerd op onderzoek naar de verbanden tussen seksueel misbruik en geloof en uit contacten met gemeenten die met seksueel misbruik werden geconfronteerd.
Het boek is voortgekomen uit een nota voor de gezamenlijke synoden van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden. In januari 1999 bespraken zij het kerkelijk beleid rond seksueel misbruik. Op tafel lag daartoe – naast het rapport ‘Godsdienst en Incest’ – de nota ‘Schuilplaats in de wildernis.’ Deze laatste nota over kerkelijk beleid rond seksueel misbruik was door ons samen met drs. J.G.K. Littooy geschreven in opdracht van de Dienst KTO
(Kerkopbouw, Theologie en Opleiding) van de Samen-op-Weg kerken. De synoden besloten onder meer de nota uit te laten werken en ter beschikking te stellen van de kerken en gemeenten.

Voor de uitwerking hebben we met name de concretisering naar de praktijk van de plaatselijke kerken en gemeenten op het oog gehad. Wat gebeurt er in en met een gemeente wanneer men wordt geconfronteerd met seksueel geweld? Hoe kan een kerkenraad daar zorgvuldig mee omgaan? Wat kunnen betrokken gemeenteleden doen? Hoe kan een gemeente door een zo pijnlijk proces heen begeleid en opnieuw opgebouwd worden? Om op deze vragen een antwoord te vinden hebben we gebruik gemaakt van de deskundigheid van diverse mensen die
daar direct bij betrokken zijn. In de achterliggende periode is aan zowel leidinggevenden in de kerk als hulpverleners als direct betrokkenen gevraagd om hun ervaringen met seksueel geweld, geloof en pastoraal beleid voor ons op papier te zetten. Ons past dan ook hen hartelijk te danken voor hun waardevolle bijdrage. We zijn blij dat zowel uit de Samen-op-Weg kerken als uit andere kerken en groepen mensen wilden meedenken.

Dit is geen neutraal boek. Voor ons als schrijvers niet, omdat we allebei – op verschillende wijze – betrokken zijn bij de problematiek en geraakt zijn door de schade die door seksueel geweld kan worden aangericht. Ook voor de kerken is het geen neutraal boek. De synoden spraken immers nadrukkelijk uit: ‘Seksueel misbruik is zonde: kwaad in Gods ogen en onrecht tegenover de medemens.’ En: ‘De kerk dient onomwonden te kiezen voor de slachtoffers van seksueel misbruik.’ In het gebruik van bepaalde woorden komt al direct een gekozen
gezichtspunt mee. We spreken niet in neutrale termen, maar hebben het over misbruik, daders, slachtoffers enzovoorts. In het vervolg zullen we dit wel toelichten en nuanceren, maar de principiële keuze blijft ons leiden. Daarmee zijn de vragen voor de praktijk natuurlijk niet beantwoord. Deze principiële stellingname moet bij elke uitwerking worden meegenomen. Op die manier kunnen we zorgvuldig met daders en slachtoffers omgaan. Tenslotte is het voor u als lezer geen neutraal boek. Wellicht leest u het vanuit een persoonlijke betrokkenheid (direct of indirect). In elk geval laat het onderwerp niemand onberoerd.

De tekst van het boekje vind je hier: http://www.ruardganzevoort.nl/pdf/2000_Geschonden_lichaam.pdf

 

De pastorale gids opent met een gedicht van Esther:

Op vleugels van vloeibaar vuur
word ik gedragen
pijn doet de liefde van mensen om mij heen
zij willen mij niet laten
stilvallen
geven wat ik mijzelf ontneem
bestaansrecht
geloven dat ik ben
kwetsbaar mens
wanhopig ook
Op vleugels van vloeibaar vuur
van pijn en woede over hoe het was
dat uitloopt in doodse loopgraven
waarin ik schuilga
en wacht
Esther