Via de mail werd mij een vraag gesteld wat de Bijbel nu eigenlijk precies zegt over de zondagsheiliging. Het is opeens een actuele vraag, nu in Elburg de gemeenteraad zich buigt over de vraag van de ondernemers of het mogelijk is om gedurende de zomer de winkels in de vesting te openen.
Het publieke debat en de Bijbel
Voordat ik inhoudelijk op deze vraag inga, is het goed om vooraf enkele opmerkingen te maken. Allereerst ben ik uitermate terughoudend om Bijbelteksten als argumenten in het publieke debat te hanteren. In dit debat treffen mensen met verschillende visies en levensovertuigingen elkaar. Een argument kan alleen overtuigen als alle partijen het argument als geldig beschouwen. (Hoe zou het College bijvoorbeeld omgaan met een vraag van de synagoge om de zaterdag vrij te houden in verband met de sabbatsheiliging).
In de tweede plaats is het de vraag wat de zeggingskracht van de Bijbel is. Het is goed om te bedenken dat de Bijbel in een bepaalde context is geschreven en in een andere context wordt gelezen. Misschien een open deur: maar in de culturele context waarin de Bijbel geschreven werd, was de koopzondag geen issue. Met andere woorden: Bijbelteksten kunnen niet zomaar één op één naar de huidige tijd gebracht worden. Het vraagt een hermeneutisch proces: wat betekenden deze teksten voor de tijd waarin ze geschreven werden en hoe kunnen ze in onze cultuur betekenis krijgen. Geen enkel kerkgenootschap handhaaft alle Bijbelteksten; blijkbaar vindt iedere gelovige voldoende ruimte om sommige teksten niet letterlijk te nemen en andere teksten weer wel. Zo lezen we in Deut. 21, 18 – 21 dat onhandelbare zonen die niet willen luisteren uiteindelijk door de gemeenschap gestenigd dienen te worden. Het is zonneklaar dat deze tekst niet meer geldig is (als deze tekst al ooit geldig is geweest).
Als we tot de conclusie komen dat een Bijbeltekst zeggingskracht heeft, komt de vraag naar voren wat de reikwijdte van het gezag is. Voor wie geldt deze tekst? Kunnen de regels die uitgingen van een theocratie ook gelden voor een seculiere democratie.
In de derde plaats is het natuurlijk goed dat kerken zich in het publieke debat mengen, omdat de kerken niet alleen bepaalde bevolkingsgroepen vertegenwoordigen, maar ook vaak intensief hebben nagedacht over ethische en morele thema’s.
Afgaande op het bovenstaande zou het mijn voorkeur hebben wanneer het College tot een afweging komt op basis van algemeen geldende argumenten zoals: het belang van een rustdag; de gewenste ruimte om godsdienst te kunnen beoefenen; economische argumenten; de positie van Elburg als toeristische trekpleister.
Van sabbat naar zondag
Dit gezegd hebbend: wat zegt de Bijbel eigenlijk over de zondagsheiliging? Deze vraag is lastiger dan die in eerste instantie lijkt. Laat ik proberen om enkele lijnen te schetsen. Er ligt een (dogmatisch) probleem of de teksten die betrekking hebben op de sabbat (Joodse zaterdag) zomaar overgezet kunnen worden naar de zondag. In eerste instantie bestond de christelijke kerk uit Messiasbelijdende Joden. Toen er ook uit de omringende landen mensen zich bekeerden tot het Christendom, werd de vraag actueel aan welke regels en geboden zij zich moesten houden.
Op het Apostelconvent (Handelingen 15) werd uiteindelijk besloten dat de bekeerlingen niet het juk van de Joodse wet moest worden opgelegd. Voor de nieuwkomers golden drie regels als het minimum voor humaniteit: onthoud u van offervlees dat bij de afgodendienst is gebruikt, van bloed, van vlees waar nog bloed in zit, en van ontucht. Als u zich hier aan houdt, doet u wat juist is. Het ga u goed. (Hand. 15, 29).
Het heiligen van de sabbat of van de eerste dag van de week (dag van opstanding, dag van de schepping van het licht) worden niet genoemd. Van den Brink en Van de Kooij (Christelijke Dogmatiek, p. 331) merken op dat het sabbatsgebod op een wonderlijke manier is geïnterpreteerd, omdat de strenge regels met betrekking tot de zondagsrust weer terug gaan achter Handelingen 15.
Ook Von Meyenfeldt (Tien tegen een, 1979, p.72vv) merkt op dat in de theologie van Paulus de sabbat- of zondagsheiliging geen groot thema is. Von Meyenfelt meent zelfs op grond van Colossenzen 2, 16 dat ‘de hele Joodse feestkalender en de sabbat niet meer mee mochten spelen als maatstaf ter beoordeling voor het al dan niet horen bij Christus’.
In de loop van de kerkgeschiedenis is de zondagsheiliging op verschillende momenten weer actueel geworden. Zo was de zondag als rustdag in de Middeleeuwen volledig in verval geraakt. “De talloze heiligendagen hadden de speciale wijding van de dag des Heren verdrongen en in de 17de eeuw maakten velen gebruik van hun ‘vrije tijd’ om het er eens van te nemen (…) De winkels en kroegen waren op vele plaatsen open en het gebeurde zelfs dat kosters die een herberg hielden onder de preek wegliepen om hun klanten te bedienen” (Praamsa, De kerk van alle tijden 2, p.357).
De Puriteinen drongen aan op hernieuwde heiliging van de zondag, Coccejus uit Leiden verdedigde in 1658 het tegendeel.
Vierde gebod houdt moreel gezag: alleen noodzakelijke arbeid
Meningsverschillen binnen de kerken over de zondagsheiliging spitsten zich over het algemeen toe op de vraag in hoeverre de Joodse richtlijnen geldig bleven. Er is echter altijd een brede overeenstemming geweest over het morele gezag van het vierde gebod: een dag om aan God te wijden, en niet noodzakelijke arbeid moet worden uitgesteld tot de werkweek. Hoe kan deze Bijbelse visie vruchtbaar worden gemaakt in de raadsvergadering? Het burgerinitiatief lijkt breed gedragen: zowel onder de ondernemers als onder de inwoners van Elburg Vesting zegt een grote meerderheid geen problemen te hebben met de koopzondag. Zou het mogelijk zijn om enerzijds de wensen van ondernemers serieus te nemen, en anderzijds de behoeften van de kerkgaande inwoners te behartigen? Wanneer de ruimte om ter kerke te gaan en om zelf te mogen bepalen al dan niet open te zijn gerespecteerd wordt, dan kan het vierde gebod gevierd en gehouden worden. De christelijke inwoners van Elburg hoeven toch geen inkopen te doen op zondag? Betekent zondagsrust dat anderen dat dan ook niet mogen?
Alexander Veerman 
Dag ds. Veerman. Jammer dat u op deze selectie manier met Gods Woord omgaat m.b.t. dit onderwerp. Een dag die juist in de Nieuw Testamentische gemeente zo’n belangrijke plaats heeft ingenomen door de opstanding van de Heere Jezus Christus. Wie Gods Woord inderdaad als Gods Woord leest en hoort kan niet anders dan het 4e gebod zo nemen zoals het er staat. Daarom is een zondag waarop er handel bedreven word een zondag tegen Gods wil en tot Gods oneer. Dat geld dus ook voor de horeca.
Goedemiddag mijnheer de Zwerver,
Ik vind het jammer dat u zo positie neemt, stellig beweert het gelijk aan uw kant te hebben terwijl Ds Veerman een poging doet om meerdere kanten en net zo Bijbels gemotiveerd te belichten wat de Bijbel erover zegt bezien uit meerdere invalshoeken. Als u aan de andere kant van de wereld was geboren was de zaterdag mogelijk uw rustdag…
Ds Veerman doet n.m.m. een poging om mensen die op zoek zijn naar Bijbelse antwoorden, die redelijk verborgen lijken te zijn, die niet goed begrepen noch gedeeld worden door de gemiddelde niet belijdende Christen, (toevallig in de meerderheid in de gemeente Elburg, en ook nog niet lijkt te krijgen waar hij/zij recht op meent te hebben) enig inzicht te geven vanuit Bijbels perspectief.
De unieke kans die we als Christenen hebben benutten we zo absoluut niet, zeker niet in de ogen van de niet christelijk denkenden.
Filippenzen 2:3: ‘Doe niets uit eigenbelang of eigendunk, maar laat in nederigheid de een de ander voortreffelijker achten dan zichzelf.
Waaruit blijkt dat “gij geheel anders” zijn, zijn we in dit onderwerp “beter” als andere geloofsrichtingen………
Barmhartigheid en het hoger achten van de ander, respect hebben naar de ander, daaruit kun je mogelijk laten blijken dat je geheel anders bent.
Ik ben niet afhankelijk van anderen in mijn geloofsbeleving, ik wil, samen kunnen genieten van wat we wel hebben, een gigantische rijk leven waarin ruimte en respect is voor een ieder, wat nog rijker kan worden als je gelooft…
Dag Gerard Kox,
Hierbij zal ik de laatste reactie plaatsen n.a.v. het artikel van ds. Veerman omdat ik denk dat ik de genadetijd die de Heere ons geeft beter kan besteden. Helaas blijf ik het op veel punten oneens met uw betoog. Ten eerste beweer ik niet het gelijk aan mijn kant te hebben maar ik spreek alleen maar na wat de Bijbel ons voorhoudt. Verder kunnen we inderdaad op vele manieren Gods Woord toelichten en vooral op die manier zodat we de zonde aan de hand kunnen houden en ons eigen ik niet hoeven te kruisigen. Juist tegen die achtergrond denk ik dat God ons de zondag gegeven heeft om ons onder andere te verdiepen in Gods Woord en mag het nog een wonder heten dat er een dag is waar we in alle rust naar Gods huis kunnen gaan en Zijn Woord overdenken. Volgens mij is de Bijbel duidelijk en helder wat betreft de zondag en is dat echt niet redelijk verborgen. Daarnaast beweert u dat bij toeval de meerderheid van de partijen in gemeente Elburg een koopzondag niet gewenst vind. Mijns inziens is dit geen toeval maar Gods voorzienigheid dat we in deze plaats nog zulke partijen hebben die principieel zijn en Gods eer hoog proberen te houden. Respect hebben voor andere mensen betekent nog niet dat je de wereldse denkwijze moet overnemen die dergelijke personen soms hanteren.Verder schetst u dat de mens zonder God een gigantisch rijk leven kan hebben als hij maar ruimte en respect heeft voor anderen. Ook daar kan ik u niet in volgen omdat de Bijbel ons duidelijk voorhoud als we de Heere Jezus niet volgen dat we de ellendigste op de wereld zijn. Denk daarbij met name aan de gelijkenis van de rijke dwaas in Lukas 12 vs. 13 tot en met 21 wat eindigt met: “Alzo is het met dien die zichzelven schatten vergadert, en niet rijk is in God”
Dan moeten we onszelf maar onderzoeken tegenover Gods aangezicht of we Hem persoonlijk kennen en dan zal er geen reden zijn om je te verheffen boven andere mensen.
Met vriendelijke groet,
Frits de Zwerver
Dag Frits de Zwerver,
In reactie op uw betoog heb ik slechts één vraag. U schrijft: “Volgens mij is de Bijbel duidelijk en helder wat betreft de zondag en is dat echt niet redelijk verborgen”. Waar spreekt de bijbel helder en duidelijk over de zondag? En op basis waarvan meent u dat God besloten heeft dat de sabbat nu de zondag moet zijn?
U bent opnieuw heel stellig in het verdedigen van de zondag. Ik denk dat als u daadwerkelijk in de bijbel zou zoeken naar de oorsprong van de zondagsrust, dat u op dit punt een stuk minder stellig zou worden.
U verdedigt geen Bijbelse waarheden maar kerkelijke tradities die niet op de bijbel zijn terug te voeren. Ik laat mij graag overtuigen van het tegendeel.
Leuk dat u hierover schrijft. Zeer terecht gaat u te rade bij de Handelingengemeente en adresseert u de vraag wat het 4e gebod nu eigenlijk betekent voor de zondagsrust. Ook ik probeer mijn zondag de heiligen, wat niet wegneemt dat ik nooit zo goed begrijp waarom dit nu de zondag is geworden. God heeft de 10 geboden zoveel mogelijk smart geformuleerd: Je weet waar je aan toe bent. Er staat niet: “U mag niet doodslaan, maar vooruit eentje mag best”. Er staat ook niet “Gij zult niet echtbreken, maar als u de buurvrouw aardig vindt dan zie Ik dat door de vingers”. Net zomin als dat er staat: “Gedenk de sabbatdag, nou ja als de dinsdag u beter past dan ga Ik daar ook wel in mee”.
Ik bedoel bovenstaande niet spottend, maar zo ervaar ik het wel als predikanten de 10 geboden met een plechtig gezicht voordragen. Jaja, denk ik dan… U doelt op de 9 geboden.
Graag raad ik u dan ook het boek aan: “From Sabbath to Sunday” Nota bene geschreven door een katholiek. Dr. Samuele Bacchiocchi laat zien hoe anti-joodse en politieke sentimenten doorslaggevend zijn geweest in het vervangen van de sabbat door de zondag. Daar was verder niets geestelijks aan. De zondag komen we in de bijbel slechts tegen als de dag van de samenkomst, niet als de rustdag.
Vraag die ik mij persoonlijk stel is de volgende: Zou het niet zo moeten zijn dat we met de wederkomst in zicht, terugkeren naar de werkelijke opdracht die God ons geeft: namelijk door de sabbat te vieren? Ik geef toe: Reuze onhandig want ik doe graag mijn boodschappen op zaterdag. Maar zou Hij het niet mooi vinden te zien dat wij proberen Hem serieuzer te nemen dan de kerkelijke regels die ons de zondag voorschrijven?
Dit schrijf ik in alle bescheidenheid, al prikkelt het misschien ook. Ik ben er zelf namelijk niet uit en worstel met dit onderwerp. Ik ben daarom benieuwd hoe u dit ziet.
Wout, dank je wel voor je reactie. Ik zal kijken of ik in de komende tijd het boek dat je aanraad eens kan lezen. Er zijn meerdere redenen waarom de zondag de dag van de samenkomst voor christenen is geworden. Het spannende is inderdaad dat in de 10 leefregels het over de sabbat gaat – mag je die 7de dag (rustdag na schepping) zomaar verplaatsen naar de zondag (dag van opstanding).
Voorlopig kom ik niet toe aan een nader antwoord; misschien na de vakantie.
Het boek van Dr. Samuele Bacchiocchi is feitelijk een proefschrift en is het resultaat van wetenschappelijk onderzoek gedaan vanuit de universiteit van het vaticaan. Hij ontving zelfs een onderscheiding voor zijn historisch onderzoek van paus Paulus VI en promoveerde summa cum laude. Kortom: Geen domme jongen en diep geworteld in de katholieke kerk. Dat maakt de conclusies – die op z’n zachtst gezegd niet zo prettig zijn voor de kerk – nog opmerkelijker.
Het proefschrift is in 1975 verschenen en dat maakt ook dat het lastig is om aan het boek te komen. Via antiquariaten lukt het soms nog wel. Om toch alvast de belangrijkste conclusies te delen:
The investigation shows that the adoption of the Sunday in place of the Sabbath did not occur in the primitive church in Jerusalem by virtue of the apostolic authority, but approximately a century later in the Church of Rome. An interplay of Jewish, pagan and Christian factors contributed to the abandonment of the Sabbath and adoption of the Sunday observance instead. The fact that Sunday became a day of rest and worship and not bu Biblical-apostolic authority but rather as a result of political, social, pagan and Christian factors, makes it virtually impossible to construct a valid theology for Sunday observance. The author argues that the traditional attempt to justify Sunday rest by appealing to the Sabbath commandment is paradoxal, to say the least. How can the fourth commandment be legitimately applied to Sunday, when it is the seventh and not the first day that the commandment demands to keep holy and when it is claimed that Jesus abolished it?
The study closes suggesting that to revitalize both the rest and worship content of the Lord’s Day it is necessary to rediscover and restore those permanent values of the Sabbath commandment which are relevant to Christians today.
Dit, in combinatie met de bijbel die ons waarschuwt om God’s geboden niet te veranderen, maakt dat ik denk dat we door de vanuit de geschiedenis collectief zijn misleid. Aangezien wij beter kunnen weten maakt ons dat vandaag niet minder verantwoordelijk.
Ik zie uit naar uw reactie na de vakantie.
Heldere uiteenzetting Alexander. Heb ook al eens gevraagd naar mijn behoefte voor sjabbat…. Maar dat gold niet…
Hoop op wijsheid, kracht, rede bij de mensen die (willen) bepalen. Hoeveel godvruchtigheid zullen zij in zich dragen….
Fijne zondag #lobi ❤️
Wel grappig dit Alexander, zie dat er na de vakantie in 2013 nooit meer een reactie is gekomen. Heb je het boek wel kunnen lezen? Ben je nog steeds zo stellig dat er bijbelse gronden zijn dat de sabbat voor christenen de zondag is geworden?
Ha Wout, ik moet eerlijk zeggen dat ik jouw vraag helemaal vergeten ben.
Ik was overigens niet heel erg overtuigd dat de sabbatsrust zo maar overgezet kan worden op de zondag. Wel dat dat voor nu de traditie is geworden. Het punt dat in de dissertatie wordt gemaakt, wordt breder gedragen in de dogmatieken