Preeksuggesties rond het thema huiselijk en seksueel geweld

Op donderdag 5 september is er een informatieve avond over huiselijk en seksueel geweld in geloofsgemeenschappen. Deze avond, georganiseerd door de burgerlijke gemeenten van de Noordwest Veluwe in samenwerking met de Stichting Kunst uit geweld, is bedoeld voor pastoraal en diaconaal werkenden en belangstellenden, en vindt plaats in de Petrakerk, Busken Huetlaan 2 te Harderwijk en begint om 19.15 uur.

Een belangrijk instrument om huiselijk en seksueel geweld te bestrijden en om een bijdrage te leveren aan preventie, is het doorbreken van het zwijgen en dus het doorbreken van het taboe. Een predikant kan hierin veel betekenen door huiselijk en seksueel misbruik in voorbeden te benoemen, alert te zijn op signalen in kringenwerk en pastoraat en misschien het thema in een kerkdienst uit te werken. Vandaar deze suggesties.

Tamar en Amnon

Een goede tekst om de problematiek van huiselijk geweld in een eredienst aan de orde te brengen is 2 Sam. 13, 1 – 22. Op indringende wijze komt in het verhaal van Tamar en Amnon de doorwerking van huiselijk geweld aan het licht.

De tekst van dit gedeelte helpt om zicht te krijgen op de verschillende rollen waarin mensen betrokken kunnen zijn bij geweld, en op de processen die aan de orde zijn. De strategieën van – in deze situatie – seksueel geweld, de gevolgen en het onvermogen om er mee om te gaan worden pijnlijk onder woorden gebracht. Het speelt in de tijd van koning David (± 1000 v. Chr.). Kort daarvoor heeft hij overspel gepleegd met Bathseba, en hij heeft haar man laten doden. List, bedrog, verkrachting en doodslag vormen de bedding van deze geschiedenis.

Amnon is een zoon van David en een halfbroer van Absalom en Tamar. Zoals gewoonlijk zijn de namen in de tekst vol (wrange) betekenis. ‘Amnon’ betekent ‘betrouwbaar’. ‘Absalom’ betekent ‘vader van vrede’ of ‘rijk aan vrede’. De naam Tamar tenslotte kan verwijzen naar die andere Tamar die door Juda misbruikt werd, maar die daarna voor zichzelf op kwam en overwon. Hier is Amnon de onbetrouwbare, Absalom de wreker, en Tamar moet er het zwijgen toe doen.

Een heilzame manier om in dit kader over God te spreken wordt aangereikt door Tamar. Zij is de enige die verwijst naar God, hoe indirect ook. Zij weet dat God dit niet wil. Zij weet dat God mensen verafschuwt die anderen – zijn schepselen – beschadigen en kapot maken. De Bijbel is dan ook steeds duidelijk als het gaat om de zorg voor zwakkeren, de onderdrukten en de mensen die, net als Tamar in eenzaamheid lijden, omdat ze geen helper hebben. Spreken over God in dit kader betekent spreken over de God van recht, de Bevrijder en Heiland.

Een uitgebreide uitwerking is te vinden in het boek van Ruard Ganzevoort en Alexander Veerman Geschonden lichaam. Pastorale gids voor gemeenten die getroffen worden door seksueel geweld.  http://www.ruardganzevoort.nl/pdf/2000_Geschonden_lichaam.pdf

Tempel van God

Een andere mogelijkheid is om de waarde van de mens in Gods ogen te benadrukken. Op meerdere plaatsen in Bijbel wordt de kostbaarheid van de mens (volk van God) benadrukt (bv. Deut. 32, 8 – 12, en Jes. 43, 1 – 4. Het volk van God (de gemeente) vertegenwoordigt Gods Naam op aarde. De omgang van het volk van God met elkaar en met ‘de wereld’ laat dus iets van God zien. Onrecht, geweld en onderdrukking mogen dus niet bestaan in de gemeente. We weten dat huiselijk en seksueel geweld op een fundamenteel niveau schade berokkent aan slachtoffers.

Als we vanuit die gedachte 1 Kor. 3, 16 en 17 en 1 Kor. 6, 19 en 20 lezen, komen verschillende lijnen bij elkaar. 1 Kor. 3 vertelt over het belang van de gemeente als tempel van God: plaats van hoop, plaats van barmhartigheid en recht. Alleen als wij ons sterk maken voor die waarden kan een gemeente daadwerkelijk tempel van God zijn. Geweld en misbruik tast de tempel in ernstige mate aan.

1 Kor 6 gaat nog een stapje verder. De mens zelf is woonplaats van God. Paulus roept op om zorgvuldig en heilig om te gaan met ons eigen lichaam, want dat is een tempel van God. Als we deze gedachte doortrekken naar situaties van misbruik, kunnen we benadrukken dat de ander niet een gebruiksvoorwerp is, maar tempel van de Geest. Zij/hij dient met liefde behandeld te worden. Het is een oproep om de ander met Gods ogen te zien: waardevol, als kind van God. Misbruik is dus nooit en te nimmer goed te praten.

Nu zit er wel een spannend punt in deze laatste tekst. Het gaat in de Bijbeltekst immers over ontucht: in deze setting om romantische seksuele handelingen buiten het huwelijk om, ‘vreemd gaan’. Juist wanneer er sprake is van seksueel misbruik is er bij slachtoffers vaak verwarring over hoe het misbruik gewaardeerd moet worden. Vaak achten slachtoffers zichzelf ten onrechte schuldig en zullen het misbruik ervaren als bezoedeling van hun lichaam – de tempel van God. Schuldgevoel is een normale reactie op de ervaren onmacht en schaamte, maar is niet helpend om het misbruik een plek te kunnen geven. Als deze verwarring niet benoemd en weggenomen wordt, kan deze Bijbeltekst, hoe goed bedoeld ook, het tegendeel uitwerken.

Om dit te voorkomen is het van belang om helder stelling te nemen. Seksueel misbruik is geen zonde tegen het gebod ‘Gij zult niet echtbreken’ (over seksuele zonden, in gesprek gebracht binnen het romantische discours), maar zonde tegen het gebod ‘Gij zult niet doodslaan’ (misbruik ontneemt een ander de ruimte om te leven, en het misbruik wordt ter sprake gebracht binnen het discours van machtsmisbruik). Misbruik is dus nooit de schuld van het slachtoffer.

1 Kor 6 kan dus ook gelezen worden als een oproep om zorgvuldig, liefdevol en met eerbied om te gaan met de medemens, tempel van God, door God aan elkaar geschonken.

Voor meer informatie over discours: https://alexanderveerman.wordpress.com/2013/01/20/i-did-not-have-sex-with-that-woman/