Een dertiger zit tegenover mij. Hij leek zijn leven redelijk op orde te hebben. Hij heeft een gezin, een goede baan – een leidinggevende functie. We zijn in gesprek en als ik in zijn ogen kijk, dan zie ik onrust en angst. Hij is niet gelukkig, voelt zich opgejaagd en wordt geplaagd door nachtmerries. Hij voelt zich opgebrand, de fut is er helemaal uit. Toen hij op de middelbare school kwam, bleek hij het pispaaltje van de klas te zijn. Het verstoppen van kleding bij het sporten, het omgooien van eten in de pauze, steeds weer flauwe geintjes maken, uitlachen – de gang naar school werd een martelgang. Thuis durfde hij er niet over te praten, op school was er geen aandacht voor, werd het gebagatelliseerd of vergoelijkt. En ondertussen deed het sarren en pesten zijn vernietigende werk aan de binnenkant van deze tiener. Meer en meer sloot hij zich af en trok zich terug. Hij twijfelde aan zichzelf, en voelde zich schuldig over het pesten. Zijn eigenwaarde brokkelde af en geregeld dacht hij aan hoe fijn het zou zijn om er niet meer te zijn. Hij hield vol. Maakte de school af, kreeg een vriendin, trouwde, vond een baan, werd vader. Maar nu, 15 jaar later stortte hij alsnog in.
Een moeder schiet mij aan. Ze heeft grote zorgen om haar dochter van 8. Het schooljaar is nog maar net begonnen of de hele geschiedenis van vorig jaar lijkt zich te gaan herhalen. Vorig jaar werd haar dochter het hele schooljaar gepest. Niet alleen in de klas, maar ook op het schoolplein door de oudere kinderen. Vorig jaar had de directeur met name ingezet op het versterken van de weerbaarheid van haar dochter. Het had niet geholpen om het pesten te stoppen. Iedereen hoopte dat het na de zomervakantie anders zou gaan. Maar helaas.
Pesten is niet een geïsoleerd probleem
Wat mij raakt in de verhalen over pesten is de enorme impact die het kan hebben op een mensenleven. Niet alleen gedurende de tijd van pesten, maar het werkt soms ook een leven lang door, omdat eigenwaarde en zelfvertrouwen beschadigd zijn geraakt. We kennen de verhalen van mensen die rondlopen met gedachten aan zelfdoding, we kennen de verhalen van jongeren die uiteindelijk zichzelf van het leven beroofd hebben. We kennen ook de verhalen van pesten op het werk, en van pesten in verzorgingstehuizen. Nieuwe verhalen blijven zich echter aandienen. Het lukt ons maar niet om pestgedrag te stoppen.
Wat opvalt in het reageren op pesten, is dat de eerste aandacht zo snel uitgaat naar de gepeste. Zij of hij moet een sociaal-emotionele training doen om grenzen te leren aangeven en sterker te worden. De impliciete boodschap is: als jij niet zo over je grenzen zou laten lopen, zou je ook niet worden gepest. Een andere veel gehoorde reactie is dat het pesten wordt gebagatelliseerd (iedereen wordt wel eens geplaagd; zo erg is het niet) of vergoelijkt (ze bedoelen het niet zo).
Getuige van karaktermoord
Misschien is de belangrijkste oorzaak van het pesten en de terughoudende reacties hierop wel het grote zwijgen van de omstander. Getuige zijn van pestgedrag en het laten gebeuren. ‘Hij liever dan ik’. Daarnaast is er een klimaat ontstaan waarin pesten getolereerd en soms zelfs gestimuleerd wordt. Neem Kenneth Vermeer. Keeper van Ajax, die met enthousiasme en plezier het doel verdedigde. Op enig moment raakte hij uit vorm. Vermeer heeft een aantal sterke punten, maar het klemvast hebben van voorzetten en afstandsschoten was altijd al zijn mindere kant. Nu hij in opeenvolgende wedstrijden cruciale fouten heeft gemaakt (en cruciale reddingen) meent vrijwel heel Nederland deze doelman te mogen uitlachen, bespuwen en hem het leven zuur te maken. Het heeft niets meer te maken met een gezond kritisch bevragen van de feiten (waarbij ook met name aan de trainer vragen kunnen worden gesteld: hij stelde Vermeer immers steeds op), maar het is het ongegeneerd plegen van een karaktermoord: Vermeer persoonlijk willen beschadigen. Lachen, toch? Kan Vermeer zich nog ergens vertonen? Hoe sterk moet hij wel niet zijn om al die kritiek en al die verwijten naast zich neer te leggen?
Dit is onze samenleving, waarin kinderen groot worden. Dit zijn de lessen die wij aan onze kinderen meegeven. Als wij vinden dat jij faalt, ben jij een sukkel en mogen wij jou uitschelden en uitlachen. O ja – een deel van onze politici doen hier trouwens gewoon aan mee. Laten we beginnen om een ander in haar of zijn waarde te laten en vanuit respect met elkaar in gesprek gaan. Ergens moet het gesloten systeem van pesten doorbroken worden. Laten we ons uitspreken – zwijgen is onvoldoende.
Alexander Veerman 
Geef een reactie