Op 28 juni 2014 besteedde Groot Nieuws Radio in Heilige Huisjes aandacht aan het taboe rond zelfdoding. Via een kort telefonisch interview heb ik ook een bijdrage mogen leveren aan dat programma (vanaf minuut 13). Het doel van het programma is om het taboe dat rust op suïcide te doorbreken. Te vaak worstelen mensen te lang in stilte en eenzaamheid met gedachten aan zelfdoding. Wanneer je het leven niet meer ziet zitten, is het moeilijk om hier aandacht voor te vragen. De schaamte, het gevoel van falen en de angst om veroordeeld te worden maken het niet gemakkelijk om deze worsteling met anderen te delen.
Suïcide en schuld
Op verschillende manieren heb ik met suïcidaliteit te maken gehad. Het meest ingrijpend was de suïcide van Ritger, mijn neef, de oudste zoon van mijn broer. Zijn overlijden was totaal onverwachts en de verslagenheid nauwelijks te beschrijven. Het is een gebeurtenis met een diepe impact die altijd in meer of mindere mate aanwezig zal blijven. Bij elke suïcide is er niet alleen het abrupte overlijden en het missen van wie niet gemist kan worden. Het roept echter ook vragen op, beklemmende vragen. Hadden we iets moeten doen? Hadden we het moeten zien aankomen? Ben ik schuldig?
Interne dynamiek
Die benauwende en knagende vraag naar schuld is een belangrijke vraag, die gesteld en verkend moet worden. Tegelijkertijd is het goed om mee te wegen dat bij suïcidale gedachten er vaak sprake is van een interne dynamiek die omstanders – hoe nabij die ook kunnen zijn – niet of nauwelijks meekrijgen. Mensen die worstelen met suïcidale gedachten zijn zich vaak zeer bewust van het taboe dat op suïcide rust. ‘Hoe kun jij nu zelfmoord willen plegen?! Je hebt zo’n lieve partner.’ Het gevolg is dat die suïcidale neigingen niet bespreekbaar worden. Vanwege schaamte en schuldgevoelens en vanwege het oordeel van de buitenwacht ligt het voor de hand dat suïcidale mensen niemand in vertrouwen nemen.
Tunnel
Het eenzame worstelen vergroot de kans dat diegene met suïcidale gedachten als het ware een tunnel in stapt. Meer en meer zal die persoon geloven in de gedachten die de wanhoop en leegte vergroten. Foute veronderstellingen klinken in ‘de tunnel’ aannemelijk en logisch. ‘Niemand zit op mij te wachten.’ ‘Uiteindelijk is iedereen beter af zonder mij’. Wanneer de suïcidale persoon steeds meer in deze veronderstellingen gaat geloven, neemt de kans op een poging toe. De leegte en wanhoop is in deze fase ondragelijk.
Om mensen te kunnen ondersteunen, is het van belang om in gesprek te komen, voordat zij al te ver de tunnel zijn ingelopen. De suïcidale gedachten ontstaan ergens door. Het afwijzen of bagatelliseren van deze gedachten verhindert het gesprek over de onderliggende problematieken. In alle eerlijkheid moet ik ook zeggen dat mensen soms zo ernstig belast zijn en kampen met een zo diepe wanhoop dat de weg naar het leven niet altijd meer gevonden kan worden.
Als predikant probeer ik in die worsteling gesprekspartner te worden – zonder oordeel. Mensen veroordelen zichzelf al genoeg. Het uithouden in de wanhoop en leegte, zonder grote woorden en zonder goedkope oplossingen kan soms een tegenwicht bieden aan de tunnelvisie.
Welk Godsbeeld?
En God? Waar suïcidale mensen meestal naar zoeken is naar erkenning, naar ruimte om er te mogen zijn. Vaak zijn mensen die suïcidaal zijn, bang voor God. Het oordeel dat zij zichzelf toedichten, verbinden zij aan God: God als ultieme bron van moraal zal een ieder die zich aan het leven vergrijpt straffen. Deze visie op God is niet behulpzaam en zal de eenzaamheid eerder vergroten dan openbreken. Aan suïcidaal zijn gaat vaak een heel verhaal vooraf. Een verhaal dat uitmondt in een diepe verlorenheid en wanhoop. Het is Jezus die als ‘gelaat van God’ juist mensen heeft opgezocht en opzoekt in die wanhoop. Gods liefde reikt naar hen die in wanhoop leven en in wanhoop sterven. Als predikant probeer ik handen en voeten te geven aan die ruimte biedende liefde.
Alexander Veerman 
Pft Alexander Wijze woorden Dankje Wel !
Ik lees regelmatig met interesse je blog, ook dit onderwerp spreekt me aan. Vooral omdat je de nuance en het gezonde verstand de boventoon laat voeren. Dat waardeer ik erg. Ooit heb ik op een uitvaart (van iemand die suïcide gepleegd had) een predikant horen verkondigen dat de overledene naast een hels leven ook een helse eeuwigheid stond te wachten (zelfdoding werd uitgelegd als zonde). Blijkbaar zo stijf in de leer dat zoiets gezegd móet worden. Bizar gewoon. Hoewel ik niet geloof, ben ik wel opgevoed met het idee van een liefhebbende god en Jezus. Ik kan er dan ook met mijn hoofd niet bij waarom iemand zoiets roept. Dat is toch juist het tegenovergestelde van wat je zou willen uitdragen?! Interessante vraag voor de predikant in kwestie: “wat zou Jezus zeggen als hij in uw schoenen zou staan?”.
Dank je wel, Joachim. Nee, dat wil er bij mij ook niet in. Ik geloof in een God die de wanhopigen nabij wil zijn, en ook door de dood heen deze mensen zijn vrede geeft.
Een dierbare schreef: Net wanneer je eindelijk de stijgende lijn gevonden lijkt te hebben, gebeurt er weer iets waardoor alle vooruitgang tenietgedaan wordt…
De betreffende persoon heeft al zoveel tegenslag te verwerken
Een knoop in mijn maag is het gevolg en een angstig gevoel bij ons achterlatend….
Soms is het zo waanzinnig zwaar op de moed niet te verliezen door tegenslagen die zich telkens weer aandienen. Goedkope woorden passen dan niet, alleen trouw blijven, en begripvol het gesprek blijven zoeken.
Sterkte!