Een vrouw die in haar jeugd te maken heeft gehad met ernstig seksueel misbruik zoekt wanhopig naar houvast, naar mogelijkheden om haar hoofd boven water te houden. Een gelovige kennis ontfermt zich over haar. Deze kennis is niet in staat om naar het verhaal te luisteren, maar wil wel steeds voor de vrouw bidden en dringt er vervolgens op aan om de dader te vergeven.
Een ouder echtpaar zoekt met mij contact. Hij wordt door zijn zoon beschuldigd van het misbruiken van zijn kleinkind. De predikant van de zoon zit met de situatie in zijn maag, maar wil niet met de grootouders spreken, omdat dat alles alleen maar complexer maakt.
Een vrouw die als tiener is misbruikt door een leider van een gebedsgroepje komt na jaren kennissen uit die periode tegen. Na een hartelijke begroeting volgt al snel de vraag waarom ze zich opeens had teruggetrokken en volkomen uit beeld is verdwenen. Voorzichtig probeert de vrouw woorden te zoeken om iets van het misbruik dat haar leven op zoveel manieren beïnvloed en beschadigd heeft te vertellen. De kennissen reageren met de vraag: ‘Heb je je zonden al wel beleden?’
Een gemeentelid vertelt aan zijn predikant dat hij als kind slachtoffer is geweest van incest. De predikant is hier zichtbaar verlegen mee en zegt dat hij hem hier niet om veroordeelt. De predikant komt er verder niet meer op terug.
Verlegenheid en gebrek aan kennis
Een greep uit de verhalen uit de afgelopen maanden van mensen die binnen een gelovige context te maken hebben gekregen met misbruik. Wat deze verhalen gemeenschappelijk hebben, zijn verlegenheid om verhalen van misbruik aan te horen en onbekendheid met de dynamiek en mechanismen van misbruik, zodat veel goedbedoelde adviezen het tegendeel uitwerken. Het lijkt erop dat voorgangers en gemeenteleden (waarschijnlijk met de beste bedoelingen) kiezen voor een strategie van vermijden. Zodra in de context van geloofsgemeenschappen seksueel misbruik ter sprake komt, lijkt het verhaal niet aan het licht te mogen komen. Het spreken over zonde, het wijzen op vergeving, het zonder verder uitleg vermijden en het benadrukken van het ‘eren van de ouders’ of het respecteren van de geloofsgemeenschap zijn ten diepste mechanismen om het slachtoffer te laten zwijgen. Terwijl slachtoffers juist zo een grote behoefte hebben om hun verhaal te mogen vertellen en erkenning krijgen voor hun levensverhaal.
Een dubbel trauma
Mensen die in een gelovige context te maken hebben gekregen met seksueel misbruik kunnen aan een dubbel trauma lijden. Wat we uit levensverhalen en uit de literatuur weten, is dat misbruik in meer of mindere mate gevolgen heeft voor (onder andere) het gevoel van eigenwaarde, het vermogen om anderen te vertrouwen en het vermogen om intimiteit toe te kunnen laten. De gelovige context kan deze gevolgen verdiepen. Als gevolg van het misbruik worstelen slachtoffers met schaamte en met schuldgevoelens. Vaak voelen ze zich zwart en slecht van binnen. In een kerkelijke context zal een slachtoffer deze gevoelens vertalen als dat zij/hij zondig is. In de kerk wordt aan zondige mensen vergeving verkondigd. Mensen die lijden onder echte schuld vanwege eigen handelingen kunnen door deze verkondigde vergeving opnieuw beginnen. Slachtoffers worstelen echter met een schuldgevoel. Zij voelen zich schuldig over het misbruik omdat ze loyaal zijn naar de daders en omdat het vele malen zwaarder is om de onmacht van misbruik onder ogen te zien. Wanneer het slachtoffer schuld zou hebben, dan zou er nog iets zijn wat zij/hij kan doen om het misbruik een volgende keer te voorkomen. Het schrijnende is dat het slachtoffer juist niet het misbruik kon stoppen en tijdens het misbruik juist machteloos was. In de kerkelijke context betekent het dat het slachtoffer zich zondig voelt, maar niet de ruimte van vergeving ervaart. Zij/hij ís immers niet echt schuldig…. Het slachtoffer zal nog eenzamer en zwarter de kerkdienst verlaten. Het kan niet anders – in het gevoel van het slachtoffer – dat God aan de kant van de dader staat. Ook in de dood is geen verlossing te vinden, want dan komt men immers God tegen. Het slachtoffer kan niet leven en kan niet sterven. Dat is het dubbele trauma waar het slachtoffer van seksueel misbruik in stilte aan kan lijden.
Vermijden
Verhalen van seksueel misbruik zijn bedreigend. Dat is ten diepste de reden waarom mensen over het algemeen geneigd zijn om deze verhalen te vermijden. Uit alle onderzoeken naar prevalentie van seksueel misbruik blijkt het nooit mee te vallen. Recent onderzoek spreekt van 1 op de 3 vrouwen en 1 op de 10 mannen die slachtoffer worden van een vorm van seksueel misbruik. Tegelijkertijd weten we ook dat de gevolgen van misbruik ernstig kunnen zijn. Waarom zwijgen we dan over misbruik? Waarom vermijden we deze thematiek? In het overgrote deel van de verhalen gaat het niet over de onbekende pedoseksueel, maar over familieleden, bekenden uit de geloofsgemeenschap, over mensen met aanzien. Slachtoffers zwijgen vaak uit schaamte en angst. Daders zwijgen omdat ze te veel te verliezen hebben. Omstanders zwijgen omdat het serieus nemen van de verhalen van slachtoffers de illusie van veiligheid en van de goede orde wordt doorbroken. Ook in de kerk is het voor slachtoffers buitengewoon moeilijk om hun verhaal te kunnen vertellen. Geloofsgemeenschappen vrezen imagoschade of proberen vóór alles om de idylle van veiligheid in stand te houden. Het pijnlijke is dat vermijden de daders in de kaart speelt. Het blijkt dat slachtoffers vrijwel altijd hun plaats in de geloofsgemeenschap verliezen.
Geloofstaal in kerken is meer gericht op daders
De meeste geloofsgemeenschappen leggen de meeste nadruk op de zondigheid van mensen, de verlossing door Christus en de vergeving van zonden door Gods genade. Hoewel dit stuk voor stuk belangrijke en waardevolle geloofsbegrippen zijn, is het goed om te beseffen dat deze taal vooral toegankelijk is voor mensen die worstelen met schuld. Vooral wanneer de vergeving van zonden zonder inkeer, erkenning van schuld naar de medemensen en verandering van gedrag wordt verkondigd, zullen daders van seksueel geweld zich hier thuis bij voelen. Mensen die slachtoffer zijn geworden van misbruik zoeken naar recht en gerechtigheid. Het is een Bijbelse lijn die in veel geloofsgemeenschappen in meer of mindere mate verwaarloosd lijkt te zijn.
Het lijkt dan ook niet vreemd dat gelovigen beginnen over vergeving – dat zijn immers de lessen die zij leren in hun geloofsgemeenschap. Toch is het wonderlijk. Wanneer mijn fiets wordt gestolen, zal geen gelovige beginnen over het vergeven van de dader – waarom dan wel wanneer het gaat over misbruik?
Geloofsgemeenschappen hebben behoefte aan kennis
In veel geloofsgemeenschappen is er weinig kennis van de dynamiek en de mechanismen rond misbruik. Het is dan ook van groot belang dat kerken gaan investeren in de preventie van seksueel misbruik en in het adequaat kunnen reageren op situaties binnen geloofsgemeenschappen. Een belangrijk gegeven is, is dat seksueel misbruik vooral gaat over macht, en dat seksualiteit gebruikt wordt om die macht uit te oefenen. In de Protestantse Kerk kende men tot voor enkele jaren geleden werkgroepen ‘Godsdienst en incest’ en ‘Seksueel geweld en geloof’. Door bezuinigingen zijn de meeste van deze kenniscentra verloren gegaan. Het is van groot belang dat de kerken opnieuw investeren in kennis rond misbruik zodat zij adequaat slachtoffers, daders en omstanders kunnen bijstaan.
Alexander Veerman 
Je zou het eigenlijk slechts van religieuze mensen verwachten (religie is ongeloof) maar gelovige mensen doen precies eender. Zo heb ik voor mij eveneens bitter verleden wat destijds ver in mijn onderbewustzijn was weggedrukt en toen kwam ik tot geloof en dus in de rust, waardoor de boel kwam bovendrijven. Voor mezelf ervoer ik alsof God me opdracht gaf om dat plaats te geven, maar als je familie je aan de kant heeft gezet omdat je Christen bent geworden dan ga je naar je nieuwe familie en daar werd je van lieverlee gewoon genegeerd. De spreuk die in de Bijbel staat dat wanneer 1 lid lijdt en daarom alle leden lijden gaat totaal niet op. Ik woonde behalve de diensten ook de bidstond bij en zat soms spontaan te snikken zonder dat ik wist wat daar de oorzaak van was en ergerde de mensen zich aan mij en werd nog meer aan de kant geschoven. Ik kon het in mijn eentje niet meer aan en besloot uit het leven te stappen en begon mijn dierbare spullen weg te geven. En raad eens wat, toen stonden ze massaal in de rij, na zo goed als bijna alles te hebben weggegeven was er toch één broeder die het maar vreemd vond en trok bij mij aan de bel, hij verzorgde dat ik terecht kon bij een Christelijke hulpzorg maar hetgeen er in mijn jeugd en het verloop daarvan had plaatsgevonden bleken een trigger te zijn voor vele therapeuten en die wisten niet hoe snel ze moesten vluchten. Ongeacht ik de oudsten van mijn kerk dat had uitgelegd, hebben ze me een sticker opgeplakt onder de noemer wisselvallige buien en op alles wat of ik graag in de gemeente wilde doen, kwam telkenmale die sticker weer boven water. Een website maken voor de kerk, enorm veel tegenwerking en als het dan zo ver was moest alles er weer af. Zelfs nieuwe mensen werden gelijk ingelicht over mijn toestand van zaken… en om een lang verhaal kort te maken ben ik dmv leugens en chantage uit de kerk gezet, maar wat erger is, ook bij de Bijbelstudies en iedereen waar ik jaaaaren mee bevriend ben geweest excommuniceren me alsof ik niets dan vuil ben. Een vriendin zei me: jij bent een eerlijk en open mens en dat is te confronterend en dan houden ze je op afstand. Gelukkig kent God de harten van de mensen en is in het geheel niet zo. Ik heb nu slechts drie van de ruim 400 christenen over met wie of ik bevriend ben, hoewel ze alle drie meer als 100 km van me wonen, maar e-mail maakt de wereld klein.
Dank je wel voor je reactie. Wat een pijnlijk en verdrietig verhaal.
Bedankt Alexander voor je medeleven!!
ik zit middenin een nacht merry van sex misbruik ,ben zelf sex ueel misbruikt heb en man getroffen die dat ook heeft maar er niets mee heeft gedaan ,het in de grond heeft verstopt en daarom is het verder gegaan en zijn mijn kinderen ook misbruikt ,gelukkig heb ik wel hulp vanuit mijn gemeente en volgen ze mij .,maar ja gelukkig kam ik zeggen God is erbij ,helpt mij geeft mij kracht en wijsheid en mag ik volgen tot zo ver goed dat je hier over schrijft want het komt nu allemaal in openbaarheid omdat we naar het einde gaan en het donker donkerder wordt en het lichte in het Licht komt te staan ,laten we vooral in liefde om de slachtoffer,s heen staan nu ,sterkte2meter11
Dank je wel voor je reactie.Stekte met alles.
Het is zo belangrijk om erover te praten zodat de cirkel van geweld ook doorbroken kan worden.
Hoi Bea, Ik zal je bij de Heer brengen. En weet je wat belangrijk is? Het is natuurlijk goed om het bij de Heer te brengen, al je verdriet, en je mag bij Hem uithuilen, dat heb ik al zoveel gedaan en juist in die uiterst pijnlijke momenten had ik de indruk dat Hij vlak naast me stond en dat ik Zijn hand op mijn schouder voelde.. vanzelfsprekend het moment dat je nog veel meer waterlanders loslaat.. maar dat is alleen maar goed want daar knap je reuze van op. Waar je ook reuze van opknapt is Gods Woord te gaan bestuderen, daarin heb je ook de kracht van de Heilige Geest nodig en daar kun je in gebed naar vragen. Als je je dan gaat vullen met Zijn Woord, het beste is om enkele keren het Nieuwe Testament eerst te lezen want dan maakt het Woord expansie in je hoofd aan en dan worden alle pijnlijke momenten in je leven niet alleen verzacht maar ook uitgebannen, zodat de pijn eraf is en ze ook verdwijnen. Ik ben eigenlijk alle dagen met Zijn Woord bezig en bij mij is het een feit en het geeft je zó ontzettend veel kracht en bemoediging dat ik het jou en je kinderen ook kan aanraden, wellicht is voor de kleintjes, als ze dat nog zijn, een kinderbijbel te kopen. Ik wens jou ook heel veel sterkte maar bovenal alle liefde van de Heer toe!!
Groetjes 2m11
hallo 2111111 hoe gaat het met je ?
Nu nog maar 1 vriend over, en natuurlijk Christus en het komt er op neer dat je gewoon moet proberen vol te houden. Fijn is anders, maar wat zeggen die Fransen ook alweer C’est la vie ? 😉
Hallo Alexander,
Je schrijft heel eerlijk en open hierover. Exact zoals ondergetekende het als slachtoffer mee heeft gemaakt. Je voelt je schuldig en je schaamt je ook. Je voelt vies,bezoedeld en bent bang dat anderen al aan je kunnen zien dat je misbruikt bent. Ook deze mens heeft daar elke dag nog mee te maken, en worstel ermee.
Je schrijft: “Vooral wanneer de vergeving van zonden zonder inkeer, erkenning van schuld naar de medemensen en verandering van gedrag wordt verkondigd, zullen daders van seksueel geweld zich hier thuis bij voelen”
Het gaat m nou net om dit punt. Een dader zal jou als slachtoffer altijd vertellen dat hij niet anders kan, omdat jij als slachtoffer zou fout bent. Hij draait de rollen om, manipuleert deze. En je hebt volkomen gelijk dat in de meeste gevallen de dader een bekende is van het slachtoffer: in verreweg de meeste gevallen is het een vader, broer, oom, goede huisvriend of buurman die dit soort dingen flikken en je leven van het slachtoffer in puin trappen.
Ben heel blij met je duidelijke blogs en opiniestukken (ook over andere thematiek trouwens). Dankjewel dat je zo op deze manier ruimte biedt voor slachtoffers om naar buiten te komen.
Hoop dat je per e-mail op de hoogte wilt houden over wanneer er een nieuw kenniscentrum start binnen de PKN?
hartelijke groet!
Dank je wel voor je reactie. Als je me even een mail stuurt, kan ik je op de hoogte houden van eventuele ontwikkelingen: al.veerman [at] gmail.com
Herkenbaar.. Sinds ik vertelde dat ik misbruikt ben verloor ik vanaf dat moment mijn gehele familie.. En ook de kerk.. Nu jaren later ben ik teruggegaan naar de kerk.. Wat moeizaam gaat.. Mijn ouders geconfronteerd en die reageerde ach je bent toch uit huis gegaan omdat je teveel moest schoonmaken? Altijd maar ontkenning en innerlijk altijd maar de strijd om eigen waardering. Partner lukt niet door mijn verleden. Een kind krijgen lukt ook niet, eitje wil zich niet nestelen ., en toch ga ik niet verbitteren, ik ben van waarde en zo is het.
Dank je wel voor je reactie. Wat verdrietig en erg om te lezen hoe het misbruik in jouw leven heeft doorgewerkt. Bijzonder ook om te lezen hoe je met je verhaal omgaat en dat je je eigenwaarde hebt vastgehouden / hervonden. Sterkte, kracht en licht gewenst!
Hoi Elizabeth
Dat laatste moet je vasthouden. Je bent van waarde! Ik werd bij mijn 1e werkgever, ik was toen 17, door drie veel oudere collega’s de broek van m’n gat getrokken en hebben getracht me te verkrachten, gelukkig kreeg ik een arm vrij – heb het bij mijn baas gemeld – kreeg ontslag – thuisgekomen zei mijn pathologisch narcistische moeder dat ik het er zelf naar had gemaakt, en mijn vader reageerde nét zo onbewogen waardoor ik tot mijn 25e zwaar verslaafd aan alcohol was, op mijn 33e leerde ik Christus kennen en wist toen ook van waarde te zijn!!