Deze week kwam ik een opmerkelijk bericht tegen. De Thaise premier en bevelhebber van het leger, Prayut Chan-O-Cha, reageerde op de moord op twee Britse toeristen. In een interview stond hij stil bij het gegeven dat Thailand veel minder veilig is dan toeristen denken. In het interview zegt hij: “There are always problems with tourist safety. They think our country is beautiful and is safe so they can do whatever they want, they can wear bikinis and walk everywhere. But can they be safe in bikinis… unless they are not beautiful?”
In deze opmerking klinkt de opvatting door dat er een helder verband is tussen geweld en (vrouwelijke) schoonheid. Vrouwelijkheid in de openbare ruimte kan leiden tot geweld en misbruik. Het is een opvatting die breed gedragen wordt. In Thailand is het geweld tegen vrouwen een groot probleem. Na ophef in de media over recent geweld tegen vrouwen heeft de Thaise overheid enige tijd geleden besloten om aparte vrouwenwagons in te zetten. Deze oplossing ligt in het verlengde van de visie van de premier: schoonheid kan geweld uitlokken.
De vrouwenwagons lijken een snelle manier om de veiligheid van vrouwen te herstellen, maar door de onderliggende vooronderstellingen is het op termijn schadelijker voor de veiligheid van vrouwen. Geweld wordt niet veroorzaakt door het uiterlijk of het voorkomen van slachtoffers, maar door het machtsdenken van daders. Geweld kan niet succesvol bestreden worden door vrouwen uit het publieke domein te verwijderen of door vrouwen zo te kleden dat elke verwijzing naar vrouwelijkheid aan het oog is onttrokken.
Geweld wordt niet veroorzaakt, omdat een vrouw in het openbaar lacht, maar omdat een dader zich niet wenst in te houden. Geweld wordt niet veroorzaakt, omdat een vrouw een rokje draagt, maar omdat de dader geen grenzen wenst te accepteren.
Wanneer we geweld willen beteugelen en seksueel misbruik willen bestrijden, zullen we de mechanismen en processen die rond misbruik spelen dienen te ontrafelen. Het is niet behulpzaam om slachtoffers verantwoordelijk te houden voor het misbruik. Het past precies bij de rationalisaties van de daders: slachtoffers lokken het zelf uit. Juist in landen waar de ‘zedelijkheid’ hoog in het vaandel staar en vrouwelijkheid uit de publieke ruimte is verbannen, zijn ongewenste grensoverschrijdingen aan de orde van de dag. Mannen menen zich het recht toe te kunnen eigenen om vrouwen uit te schelden voor hoer of om hen lastig te vallen, omdat vrouwen zich in hun ogen verleidelijk zouden gedragen.
Deze visie vergroot het verlammende schuldgevoel waar veel slachtoffers mee worstelen. Had ik het kunnen voorkomen? Had ik me anders moeten gedragen? Anders moeten kleden? Schaamte en schuldgevoelens zijn veel voorkomende gevolgen van seksueel misbruik. Het raakt het slachtoffer immers in de kern van haar of zijn bestaan. Het omgaan met het overweldigende gevoel van machteloosheid, kan de behoefte bij het slachtoffer versterken om de controle over zijn of har leven terug te nemen door zichzelf schuldig te houden. De (onjuiste maar verklaarbare) gedachte is dat als je schuld hebt, je op een ander moment de situatie zou kunnen veranderen. Je zou het misbruik kunnen voorkomen door je anders te kleden, anders te kijken, etc.
De echte oorzaak van seksueel geweld ligt echter niet bij de slachtoffers, maar bij de daders. Veiligheid kan alleen hervonden worden wanneer de attitude van (potentiële) daders verandert. Dit vraagt om een verandering van maatschappelijke en culturele opvattingen die het geweld faciliteren. Wanneer vrouwen en kinderen als minderwaardig worden gezien en wanneer seksisme kan floreren, zal de onveiligheid alleen maar toenemen.
De onveiligheid in een samenleving wordt vergroot door aparte treinwagons en door verhullende kleding voor vrouwen, omdat deze oplossingen de opvatting ondersteunen dat vrouwen ten diepste zelf het geweld uitlokken. Het vergroot de onveiligheid waar deze maatregelen niet mogelijk zijn of niet opgevolgd worden. De ruimte voor de rationalisatie van daders (kijk nou, ze vraagt er toch zelf om – waarom zit ze anders niet in een aparte vrouwenwagon?) wordt groter gemaakt. Ook houdt deze visie geen rekening met het gegeven dat ook mannen slachtoffer worden van seksueel misbruik. Er spelen dus andere mechanismen.
Het kwaad van misbruik zit diep in samenlevingen. Het is niet uit te drijven door vrouwen uit het straatbeeld te verwijderen of door daders die gepakt worden als monsters af te schilderen en te demoniseren. Het kwaad is veel banaler. Veiligheid herstellen we door de gelijkwaardigheid van alle mensen te benadrukken, alert te zijn op seksisme en seksuele intimidatie en de grenzen van elkaar te respecteren.
Alexander Veerman 
Heel scherp en verhelderend. Helemaal mee eens!