De rol van de kerk in de veranderende samenleving

Onderstaande tekst is een lezing uit 2012 voor de WMO-raad in Elburg 

De zorgzame samenleving dichtbij. Dat is het thema voor deze avond; de zorgzame samenleving in de buurt, en mij is gevraagd om hierover iets te zeggen vanuit de invalshoek van de kerken. De kerk in de buurt.

Net zomin als we kunnen spreken over de buurten in het algemeen, kunnen we spreken over de kerken. Er zijn veel verschillen, eigen manieren van verbondenheid. Maar het is wel mogelijk om enkele lijnen te trekken en vervolgens dit te betrekken op uw eigen kerk. Geen buurt is het zelfde, en alle gedachten en voorstellen over buurtgericht werken zullen moeten worden vertaald naar uw eigen buurt. Dat geldt ook voor de kerk. In mijn gedachtevorming heb ik meestal de Protestantse Kerk in Nederland voor ogen, en onze eigen gemeente de Protestantse Gemeente ’t Harde.

Ruimte voor de kerk?

Voordat we iets kunnen zeggen over kerk in de buurt, is het goed om de vraag te stellen of de kerk überhaupt wel iets kan betekenen in de buurt. Juist in deze tijd is er veel te doen over de invloed van religie. In het dagblad Trouw schreef de initiatiefnemer van de actie ‘Er is waarschijnlijk geen god, durf te leven’ dat de invloed van religie uit het openbare leven gebannen moest worden. Blijkbaar is niet iedereen ervan overtuigd dat de kerken op een positieve manier kunnen bijdragen aan het welzijn in de samenleving.

Een punt dat in zo’n opmerking naar voren komt, is dat kerken de neiging hebben om steeds de eigen boodschap te willen verkondigen en leden te werven. Een deel van de niet-gelovige burgers maken bezwaar tegen de soms opdringerige manier waarop kerken hun mening naar voren kunnen brengen en soms ook trachten op te leggen aan anderen. Dat kan een spanning oproepen wanneer de kerk in de buurt een actie op touw zet. Wat willen ze eigenlijk van mij?

Het is goed om te bedenken dat beeldvorming belangrijk is: als de kerk in de buurt naar buiten treedt, dan moet duidelijk zijn met welk doel.

Leren naar buiten te kijken

Beeldvorming van buiten naar binnen. Maar ook: beeldvorming binnen de kerken. In de loop van de tijd zijn kerken voor een groot gedeelte op zichzelf gericht. Veel activiteiten zijn in eerste instantie vooral bedoeld voor eigen leden. Soms zijn kerken erg actief in het uitdragen van de eigen identiteit. Dat maakt samenwerking in een aantal situaties niet gemakkelijker. In den lande is er een opvallend verschil als het gaat om WMO. Ook kerken die niet deelnemen aan interkerkelijke overlegstructuren doen wel samen mee aan WMO. In de gemeente Elburg is het mooi om te zien dat op het vlak van maatschappelijke problemen de kerken samen willen werken. Zo was er een zondag tegen alcoholmisbruik, en zal er gezamenlijke activiteit tegen huiselijk geweld georganiseerd worden in november. Overleg van voorgangers met de burgermeester, twee keer per jaar, goed bezocht.

De WMO biedt voor de kerken kansen en mogelijkheden om naar buiten te treden. De Tweede Kamer heeft besloten dat de plaatselijke kerken door de burgerlijke gemeenten bij de discussies rond de WMO betrokken moeten worden. Dit is een opvallend gegeven, omdat er in Nederland toch ook veel waarde wordt gehecht aan de scheiding van kerk en staat. Maar dit betekent vooral dat de staat geen formele zeggenschap heeft over het beleid van de kerk (bescherming van de kerk) en de kerk geen formele zeggenschap heeft over het beleid van de overheid (bescherming van de seculiere staat).

Kerk als maatschappelijke organisatie

In het kader van de WMO worden de kerken aangesproken als maatschappelijke organisatie. In die hoedanigheid kan de kerk naar eigen inzicht als volwaardig gesprekspartner zich inzetten voor de samenleving.

Hier liggen voor de kerken de kansen. De kerken kunnen zich immers richten op de centrale begrippen: barmhartigheid en gerechtigheid. Het past bij de ontwikkeling waar de kerken doorheen gaan: meer naar buiten gericht, missionair actief. Maar het gaat hierbij niet om het werven van nieuwe leden, maar om bijdragen aan het stichten van gemeenschap. Het biedt een prachtige mogelijkheid om als kerk present te zijn in de samenleving ten dienste van de samenleving en niet ten dienste van de kerk zelf!

Bezuinigingen

Tegelijkertijd is het wel van belang om hier nog een kanttekening bij te maken. Uiteindelijk is de WMO begonnen als een maatregel om te kunnen bezuinigingen. De nadruk op netwerken en mantelzorg maakt ook dat de kerken een interessante partner worden. De kerken herbergen immers een arsenaal vrijwilligers, beschikken over financiën en hebben een goed ontwikkelde interne communicatie. Het is goed om de ontwikkelingen rond de WMO kritisch te blijven volgen. De overheid blijft echter de eerstverantwoordelijke voor het leveren van de basiszorg. De mensen die hulp en zorg nodig hebben, moeten kunnen blijven rekenen op een menswaardige ondersteuning.

Behoefte aan anonimiteit

Nog een andere kanttekening bij de beweging naar de buurt. Een buurt is niet altijd positief. Zeker wanneer je verhalen met je meedraagt of specifieke zorgen hebt, kan het belangrijk zijn om hulp te zoeken van buiten de eigen buurt. Angst voor roddel. Er blijft bv grote behoefte aan anonieme hulpverlening (pastoraat, Sensoor).

Wat kunnen de kerken betekenen voor de buurt?

Voordat de wet van kracht werd, waren er allerlei kerkelijke initiatieven voor de samenleving. Door de WMO hebben dergelijke initiatieven een grotere vlucht genomen. Enkele voorbeelden:

• Ede, ism Hogeschool. Goud van Oud – mantelzorg en vrijwilligers. Werkgroep langs 150 adressen => vraag naar activiteiten en ondersteuning, aanbod om iets voor een ander te doen. 60 positieve reacties.
• Dag van de mantelzorg in Bennekom. Folder verspreid onder kerkleden, verzoek namen doorgeven van mantelzorgers. Vervolgesn bloemetjes + kaartjes, verspreid door diaconie.
• Inloophuizen: diverse doelgroepen en uitwerkingen.
• Kerk op maandag in Groningen Zuid: eigen zorgloket om mensen te helpen hun weg te vinden naar passende hulp, meedenken, drempelverlagend.

Voordat een kerk besluit om activiteiten te gaan opzetten in de buurt, rekening houden met 3 zaken:

• allereerst te inventariseren wat er al aan hulp en initiatieven geboden en georganiseerd worden, zowel door de burgerlijke gemeente als door andere organisaties.
• Daarnaast is het belangrijk om aan te sluiten bij mogelijkheden en activiteiten van de eigen kerk. En met name:
• Aansluiten bij behoeften van de buurt: oor te luisteren leggen, weten wat er speelt.

De kerken beschikken over goede mogelijkheden om in de buurt van  betekenis te kunnen zijn. Met name op gebied van welzijn, minder op gebied van zorg. NB: wederkerigheid: misschien aanspraak maken op WMO-subsidies!

Het eerste waar de meeste kerken over beschikken is een kerkgebouw. Het is jammer dat deze gebouwen een groot deel van de week niet gebruikt worden. Het is interessant om de mogelijkheden na te gaan die een kerkgebouw voor de buurt kan bieden. Overigens is het wel van belang om in dit nadenken mee te nemen dat buurthuizen, en MFA’s niet over het hoofd mogen worden gezien. Niet in een concurrentiepositie ten opzichte van elkaar belanden.

Het kerkgebouw zou van betekenis kunnen zijn om inloopochtenden of doelgroepenavonden te organiseren. Overigens is de drempel om naar de kerk te komen soms groter dan gedacht. Zo werd een wijkavond in onze gemeente die belegd werd in De Beemd opvallend drukker bezocht dan de wijkavonden in de eigen kerk. Opnieuw: beeldvorming.

Het tweede waar de kerken over beschikken zijn commissies, werkgroepen of colleges. In het kader van de WMO gaat veel aandacht uit naar de diaconieën. Het mag duidelijk zijn dat daar ook een kerntaak ligt, omdat de diaconie zich met name richt op dienstbaarheid aan kerk en samenleving.

Maar als het gaat om de betekenis van de kerken in de buurt, zouden andere commissies ook van waarde kunnen zijn. Wijkgericht werken wordt vanuit de overheid gestimuleerd. Zouden de kerken in staat kunnen zijn om ‘het omzien naar elkaar’ ook op wijkniveau inhoud te geven?  Het is een uitdaging voor de pastorale commissies om na te denken over de vraag of en hoe het omzien naar niet leden ingevuld zou kunnen worden. Het gaat hierbij met name om het thema van eenzaamheid en mantelzorg.

Wat zouden andere commissies kunnen betekenen? Zo zouden commissies voor vorming en toerusting die zich richten op bezinning en verdieping  ook na kunnen denken over activiteiten voor de buurt. Hetzelfde geldt voor jeugdactiviteiten. De centrale vraag is of commissies bruggen kunnen bouwen tussen de buurt en de kerk? Het gaat om ruimte maken voor ontmoeting, creëren van netwerken.

Tot slot: elke kerk bestaat uit een verzameling leden. Deze leden wonen in hun eigen buurt. Wees een betrokken buur.

Zorgzame samenleving 

Wat is er nodig voor een zorgzame samenleving in de gemeente Elburg? Dat is de richtvraag voor vanavond.

• Een kerk die dienstbaar durft te zijn aan de samenleving, zonder de dubbele agenda van het winnen van zieltjes.
• Initiatieven voor samenwerking tussen kerken onderling en de
• Een kerk die op onderzoek uitgaat waar witte vlekken zijn in buurtwerk, en waar de vragen en behoeften van de samenleving.
• Een gemeente die weet wat de kerken kunnen bieden en een kerk die weet wat de gemeente kan bieden.
• Maar bovenal: bewogenheid met de mensen om ons heen. Solidariteit en barmhartigheid als basis voor een zorgzame samenleving.