Twee valkuilen bij het reageren op ‘Keulen’

Bij de viering van Oud en Nieuw in Keulen ging het gruwelijk mis. Een grote groep mannen belaagde andere feestvierders, onder andere met vuurwerk. Nadat de politie het plein had schoongeveegd om rellen te voorkomen, kwamen de mannen in kleinere groepen terug en vielen groepsgewijs tegen de honderd vrouwen aan. Ze werden seksueel geïntimideerd en beroofd. In ieder geval één vrouw heeft aangifte gedaan van verkrachting. De politie zelf spreekt van een nieuwe dimensie van criminaliteit. Volgens ooggetuigen en de politie gaat het om jonge mannen van ‘Arabische en Noord-Afrikaanse origine’.

Het is een schokkende gebeurtenis. Seksuele intimidatie en seksueel misbruik raken aan de kern van je mens-zijn en zijn uitermate ernstige vormen van geweld. Ook het gegeven dat een zo grote groep zich gezamenlijk schuldig maakt deze grensoverschrijdingen is verontrustend en vraagt om een snelle en krachtige reactie.

‘Dames, pas toch een beetje op!’

De burgemeester van Keulen, Henriëtte Beker, gaf in haar persconferentie enkele pijnlijke en schadelijke tips. ‘Vrouwen, blijf op een armlengte van onbekende mannen’ en ‘ga niet alleen op pad’. Het zijn tips die vaders en moeders aan hun uitgaande kinderen mogen meegeven, maar van een burgemeester mag iets anders worden verwacht. Uitgangspunt moet zijn dat onze steden veilig zijn voor onze vrouwen, kinderen en mannen. De oorzaak van de wantoestanden in Keulen ligt niet in het gedrag van de vrouwen, maar in het gedrag van de mannen.

Zeker in de omstandigheden in Keulen is elke ‘tip’ aan vrouwen onzinnig. Het ging immers om een grote en bedreigende groep mannen. Dan ben je ook als groepje vrouwen kwetsbaar. En daarnaast: ervaringen met seksueel misbruik maken duidelijk dat slachtoffers niet of nauwelijks bij machte zijn het misbruik te voorkomen.

Door vrouwen in deze situatie op te roepen om ‘een armlengte afstand’ te houden, wordt (tenminste een deel) van de schuld bij de vrouwen gelegd. Het betekent dus ook dat mannen een excuus in de schoot geworpen krijgen: ‘tja, ze stond echt hartstikke dichtbij, zeker geen armlengte. Dus, tja, wat kun je dan anders?’ Dit is een uiterst risicovolle weg. Is de volgende stap dat vrouwen niet meer in korte rokjes mogen lopen? Niet meer mogen lachen in het openbaar? Van justitie en overheid moet verwacht worden dat zij ondubbelzinnig de grensoverschrijders aanspreken en niet degenen die de grensoverschrijding hebben ondergaan. In een eerder blog heb ik hier ook over geschreven: Had je maar geen vrouw moeten zijn.

Dat is de eerste valkuil: het aanspreken van slachtoffers in plaats van de daders.

‘Het zijn de buitenlanders!’

Een tweede reflex rond seksueel misbruik is het zoeken naar een zondebok. Het is altijd lastig gebleken om aandacht te vragen voor seksueel misbruik. Om allerlei redenen wordt er gezwegen over dit grote kwaad. Wanneer er niet gezwegen kan worden, zoals bij grote zedenzaken rond pedoseksuelen, ontstaat er vaak een grote volkswoede. Zelfs voor slachtoffers is die woede soms bedreigend. Het helpt in ieder geval niet om structureel tot oplossingen te komen rond seksueel misbruik. Veel meer is het een mechanisme om het kwaad uit onze samenleving te verdrijven zonder dat de samenleving hoeft te veranderen: de zondebok wordt geofferd.

In de reacties op de gebeurtenissen in Keulen komen meerdere sociale vraagstukken bij elkaar. Omdat het volgens getuigen gaat om mensen van Arabische en Noord-Afrikaanse origine, wordt de scherpe discussie over vluchtelingen, buitenlanders en terroristen ook op de Keulse gebeurtenissen betrokken. Dit is een tweede valkuil die een hypotheek legt op het onderzoek in Keulen en op het gesprek over vluchtelingen en over de verschillende culturen in onze samenlevingen.

Het is onwenselijk en onjuist om gedrag van een groep op een groter geheel te betrekken. Wel is het duidelijk dat er verschillende visies op mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn. Daar zou het gesprek over moeten gaan: over grenzen en verantwoordelijkheden in ónze samenleving, over de onopgeefbare openbare ruimte voor vrouwen om vrouw te zijn. Het is aan ons om te laten zien hoe vrijheid en rechtstaat werken.

Zelf ben ik benieuwd naar de uitkomsten van het politieonderzoek.