Bij het opinieprogramma de Tafel van Tijs van afgelopen dinsdag 3 mei 2016 kwam de vraag aan de orde of de Katholieke Kerk geen streep onder haar misbruikverleden zou mogen zetten om aan een nieuwe toekomst te kunnen werken. Cultuurtheoloog Frank Bosman gaf aan dat de kerk in de achterliggende periode op allerlei manieren heeft ingezet op genoegdoening voor de slachtoffers van seksueel misbruik door geestelijken. Zo zijn alle adviezen van de commissie Deetman overgenomen, en hebben kerkelijke vertegenwoordigers het land doorgereisd om verhalen van slachtoffers uit te luisteren en om schuld te erkennen.
Monument te Hengelo voor slachtoffers van misbruik binnen kerken
Dilemma
Frank Bosman maakte het dilemma zichtbaar waar veel geestelijken mee te maken hebben. Enerzijds proberen deze geestelijken om ruimte te maken voor slachtoffers en zijn dus aanspreekbaar op de fouten en schuld uit het verleden, terwijl ze daar vaak part noch deel aan hadden. Anderzijds worden juist zij persoonlijk aangekeken op deze schuld en kunnen zij het mikpunt zijn van spot. De verhalen van misbruik en de reactie van de samenleving hebben een diepe impact op de geestelijken.
Het verlangen om een punt te zetten achter het misbruikverleden van de kerk en om weer op een positieve manier over kerk en geloof te spreken is dan ook goed te begrijpen.
Weerstand
Tegelijkertijd roept het opperen van deze gedachte direct veel weerstand op. De roep om een streep te zetten onder het verleden valt samen met commotie rond het bericht dat Deetman slachtoffers had geïntimideerd om een parlementaire enquête over het seksueel misbruik in de Katholieke Kerk te voorkomen. Het wakkert de gedachte aan dat er nog steeds sprake is van een doofpot – ondanks al het werk dat al verzet is.
Ook de slachtoffers zelf roeren zich. Zij geven aan dat ze levenslang hebben en nooit een punt achter hun verhaal kunnen zetten. Het trauma dient zich keer op keer aan, en raakt aan alle terreinen van het leven. De verzuchting van de geestelijken voelt als een nieuwe ontkenning van de pijn van de slachtoffers. Als de kerk een streep trekt – wat betekent dat voor de levensverhalen van de slachtoffers?
Voor slachtoffers is het een grote stap om tot erkenning te durven komen. Het kan veel moeite kosten om aan te geven dat je slachtoffer bent. Veel slachtoffers hebben behoefte aan tijd om hun verhaal te kunnen doen. Nog lang niet alle mensen hebben de rust gevonden zich te melden. Ook blijft er angst en wantrouwen bij slachtoffers over handelingen van de kerk. Vandaar de boosheid en teleurstelling over het sluiten van het meldpunt en het niet doorgaan de parlementaire enquête.
Is er een uitweg mogelijk uit deze emotionele kluwen?
Speelt traumatisering een rol?
Misschien is het goed om eerst te proberen om de dynamiek te begrijpen. De geestelijken hebben een ingrijpende keuze gemaakt om de aanbevelingen van de commissie Deetman zonder verdere discussie ten uitvoer te brengen. Het betekent het toe-eigenen van de schuld, het aanhoren van de zware verhalen van beschadigde mensen en het accepteren van spot. Het zou kunnen zijn dat het een traumatiserend gegeven is dat desondanks de slachtoffers en samenleving de kerk verwijten blijven maken. Het raakt aan gevoelens van machteloosheid en hulpeloosheid – gevoelens die kenmerkend kunnen zijn voor trauma.
Daar waar meer tijd en aandacht om te vertellen voor slachtoffers heilzaam kan zijn, werkt het daarentegen beschadigend uit voor de geestelijken.
Identiteit
Daarnaast lijkt er in de Katholieke Kerk ook een sterke behoefte om niet langer als kerk geassocieerd te worden met misbruik. Een interkerkelijke conferentie over seksueel misbruik binnen geloofsgemeenschappen waar een groot aantal vertegenwoordigers uit meerdere geloofsgemeenschappen aan mee werkten, werd uiteindelijk door ingrijpen van een hoge functionaris binnen de Katholieke Kerk gedwarsboomd. Het argument was dat er al zoveel narigheid over de kerk was uitgestort, en dat het nu tijd werd voor andere thema’s. De kerk is immers zoveel meer dan misbruik?
Het zou me niet verbazen als de ervaren intimidatie van Deetman ook samenhangt met dit verlangen. Het effect is echter dat de gedachte kan ontstaan dat de kerk iets te verbergen heeft. Welke verhalen mogen niet verteld worden?
De plaats van de geschiedenis
Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat het benadrukken van ‘een nieuw begin’ en het ‘een streep zetten onder het verleden’ onbedoeld vermijden en zwijgen in de hand werkt. Het niet meer praten over het verleden is meer de behoefte van de kerk dan van de slachtoffers. Hierdoor kan het gebeuren dat beiden opnieuw tegenover elkaar komen te staan, hoewel dat niet nodig is.
Kerk en slachtoffers delen dezelfde geschiedenis. De kerk heeft een cultuur in de hand gewerkt en in stand gehouden waar het misbruik plaats kon vinden en geheim kon worden gehouden. Een nieuwe toekomst voor de kerk is altijd verbonden met dit verleden. Juist door hier open over te zijn, kan men laten zien hoe in de nieuwe kerk op een andere manier omgaat met macht en seksualiteit.
Openheid over de geschiedenis biedt een heilzame ruimte waarbinnen slachtoffers hun verhaal kunnen vertellen en waar aan vertrouwen gewerkt kan worden. Een trauma dat verwerkt is, is onderdeel geworden van de geschiedenis. Daar wordt een kerk niet minder van, maar biedt juist hernieuwde hoop.
Daar waar het verleden onder ogen wordt gezien, is de toekomst begonnen.
Alexander Veerman 
Wat een goed genuanceerd stuk!
Ik denk dat het niet aan daders zou moeten zijn om te bepalen wanneer er genoeg over het misbruik gesproken is. Dat is aan de slachtoffers.
https://dogmavrij.nl/2016/05/01/negeren-is-geen-optie-zwijgen-evenmin/
Wie verstaat u onder de daders? De kerk? Hiermee impliceert u dat de Kerk van vandaag de dag dader is. De daders zijn de geestelijken die het seksueel misbruik hebben gepleegd destijds en het instituut kerk van toen, die hier niet adequaat mee is om gesprongen. De Kerk van vandaag de dag is niet meer de kerk van toen. Wij dragen enkel en alleen verantwoording in de zin dat wij onderdeel uitmaken van de geschiedenis van die kerk van toen, maar dat maakt ons geen daders.
Jammer dat uw reactie niet zo genuanceerd is en wordt gekenmerkt door stereotypering.
Ik bedoel het heel algemeen en ook in het klein, relationeel. Bv de ene partner doet de andere partner iets aan en vind dat er na een aantal weken niet meer over ‘gezeurd’ mag worden. “Het moet nu maar eens klaar zijn” is in mijn beleving een zin die daders nooit mogen uitspreken. Ben je dader, ben je verantwoordelijk voor de gevolgen. Ook als die levenslang zijn.
Nee, ‘de kerk’ is niet schuldig. Wel vond het misbruik daar plaats. En kan ‘de kerk’ helpend of niet-helpend omgaan met dit onrecht, dat overigens niet alleen in het verleden plaatsvond.
Het overkwam de kerk ook, dat enkele van haar leden en leidinggevenden haar naam zo te schande hebben gemaakt.
Het lijkt me dan ook goed als er ruimte blijft/komt voor een gezamenlijk verdriet en een gezamenlijke wens om het onrecht te bestrijden en te voorkomen.
Daar stem ik geheel mee in!
Als de kerk van vandaag niet meer de kerk van toen is, dan moet die het aan de slachtoffers overlaten om zelf te beslissen wanneer ze er klaar mee zijn. Als de kerk nu de discussie smoort, dan is de kerk niet veranderd. Zo simpel ligt het. Pijnlijk is het, inderdaad, dat die priesters buiten hun schuld er schade van ondervinden. Maar ze hebben gekozen voor die kerk. Dat mag toch niet vrijblijvend zijn, zo van: ik kies voor de aspecten die mij leuk lijken, maar de rest toch maar niet? Trouwens, dat is wel heel snel dat de kerk er de buik vol van heeft. Eerst tientallen jaren het misbruik door de vingers zien, en dan in 6 jaar tijd (vanaf 2010) besluiten dat genoeg genoeg is. Arrogantie en gebrek aan inlevingsvermogen heeft dat.
Onzin, zoals u al zei is dit misbruikschandaal naar buiten gekomen in 2010. De meeste priesters hebben dus bij hun keuze voor het priesterschap niet van het seksueel misbruik geweten. Komt nog eens bij dat de Kerk niet alleen het instituut kerk is maar de gehele gemeenschap van gelovigen.
Het is dus onterecht om de Kerk als dader en arrogant te bestempelen als na 6 jaar is de vraag komt of het boetekleed uit mag voor zaken, die leden van de RKK gemeenschap zelf niet hebben begaan. De Kerk is alles behalve arrogant geweest. Zij heeft een grondig onderzoek gehouden, schuld bekend en mensen financieel gecompenseerd. Deze compensatie was de Kerk wettelijk niet verplicht te geven, omdat merendeel van de zaken verjaard was. De Kerk heeft schuld bekend, mensen financieel gecompenseerd, hulp geboden daar waar nodig en maatregelen genomen ter preventie van seksueel misbruik in de toekomst. Wat kan de Kerk nog meer doen? Bij schuld bekennen en een oprechte boetedoening hoort immers toch vergeving? Wanneer is het eens genoeg en mag men weer verder. Het wordt op den duur ook een mantra, want waar blijft dat beschuldigende vingertje richting de voetbalverenigingen, scholen, crèches enz. waar nog steeds seksueel misbruik plaats vindt? Het wordt dus tijd dat men uit de slachtofferrol stapt want je kunt niet voor eeuwig iemand verantwoordelijk houden voor zijn daden, anders heeft bekennen van schuld per slot van rekening ook totaal geen zin.
De kerk is altijd medeschuldig wanneer een zo grote schuld onder het kleed wordt geveegd.
Of dat nu in het algemeen in je kerk gebeurt of als individuele kerklid.
Omdat in het geen recht aan het slachtoffer doen. indirect toestemming tot misbruik wordt gegeven aan de dader.