Het gaat om mènsen – seksuele diversiteit in de gemeente

Enkele gedachten uitgesproken bij de presentatie van het boek ‘De veilige kerk’ van John Lapré.

Ergens is het spijtig, nee – verschrikkelijk, dat het boek van John geschreven moest worden. Een boek over de veilige kerk. Is dat niet een contradictio in terminis? Zou niet hét kenmerk van elke kerk moeten zijn dat het veilig is? Dat er aandacht is voor medemensen? Dat er een gunnende context is, een veilige ruimte, waarin mensen hun vragen en ervaringen mogen verkennen?

Niet vanzelfsprekend

Het persoonlijke verhaal van John Lapré maakt scherp duidelijk dat het niet vanzelfsprekend is.  Hij is niet de enige die zich verloren en beschadigd heeft gevoeld door de opstelling van een geloofsgemeenschap of christenen. Spijtig genoeg zijn er veel te veel mensen die veiligheid zochten,  maar nooit ervaren hebben.

Ik denk aan mensen die om wat voor reden in de maatschappij minder goed mee kunnen komen.  Aan mensen die psychisch ziek zijn. Aan statushouders die een nieuw thuis zoeken. Aan mensen die niet voldoen aan de regels van de geloofsgemeenschap. Omdat ze misschien gescheiden zijn. Omdat ze misschien vragen hebben over bepaalde geloofsopvattingen.

Wat John Lapré schrijft over de veilige kerk raakt een veel bredere groep mensen dan alleen homoseksuelen. Toch is het goed om nu bij deze groep stil te staan. We weten uit onderzoek dat jongeren die worstelen met hun seksuele geaardheid, met het gegeven dat ze homoseksueel, lesbisch, biseksueel of transgender zijn – en dus afwijken van wat als normaal is gedefinieerd – een veel hoger risico hebben op depressies en suïcide.

Kwetsbaar geheim

Het aantal suicidepogingen onder homoseksuele jongeren ligt aanzienlijk hoger dan onder heteroseksuele jongeren. Het heeft alles te maken met het gebrek aan ruimte in de samenleving, Gebrek aan ruimte in ons denken en doen. Het heeft alles te maken met de uitgesproken of onuitgesproken afwijzing van wie anders is. Het heeft alles te maken met zogenaamd onschuldige grappen of scheldwoorden.  Ook in onze relatief tolerante samenleving valt het niet mee om te zeggen dat je op dezelfde sekse valt. Probeer het maar eens op de voetbalvereniging, in je familie of in de klas. Soms is die angst onterecht – maar dát die angst er is, heeft alles te maken met de houding van de samenleving ten opzichte van wat afwijkt.

We zouden ons achter de oren moeten krappen hoe het mogelijk is dat jongeren het gevoel kunnen meedragen dat ze falen en teleurstellen als ze uitkomen voor hun geaardheid.

Een wereld te winnen

De kerk zelf blijkt ook vaak geen veilige plek. Natuurlijk, er is veel in beweging. Echt. Er zijn prachtige initiatieven, zoals bv Wijdekerk. In steeds meer geloofsgemeenschappen is het mogelijk om een zegen te vragen over een homoseksuele relatie.

Tegelijkertijd is er in de kerk nog een wereld te winnen… Ook in kerken die beleidsmatig veilig zijn, kunnen gemeenteleden onveilige opmerkingen maken. Ook daar zullen we ons van bewust moeten zijn.

Ruard Ganzevoort merkt op in het boek ‘Adam en Evert’ dat het denken over homoseksualiteit tot een toetssteen van rechtzinnigheid is geworden. Het gaat niet meer over de vraag alleen hoe we ons zouden kunnen verhouden tot homoseksualiteit, maar er komt gelijk een oordeel in mee: je bent of orthodox, of vrijzinnig. En wat kan die discussie soms snoeihard gevoerd worden – ten koste van mensen.

Dat legt een hypotheek op het gesprek. En erger: de mensen om wie het gaat kunnen zomaar geslachtofferd worden, beschadigd raken of uitgestoten worden zoals Johns verhaal laat zien. En laten we eerlijk zijn: als je als jongere dat hoort en ziet, dan bedenk je je wel 10x voordat je iets tegen je ouders of je dominee zult zeggen. Liever verlaat je in stilte de kerk en zoekt je eigen weg. En draag je je geheim in je eentje, in de zwaarte van de eenzaamheid.

Een zaak van leven en dood

Daarom moest dit boek van John geschreven worden. Daarom moeten wij dit boek lezen en delen. Het is namelijk een zaak van leven en dood. Letterlijk. Voor al die worstelende jonge mensen. Het is ook theologisch een zaak van leven en dood. In de Bijbel heeft het leven alles te maken met het wandelen voor Gods aangezicht. De dood komt ter sprake wanneer mensen zich afwenden van God, als het ware met de rug naar God toe staan, een richting inslaan die zich verwijderd van God.

Een veilige kerk gaat over de vraag of mensen op adem kunnen komen. Of mensen iets opdoen aan Gods barmhartigheid in de geloofsgemeenschap.  Wat betekent het wanneer een geloofsgemeenschap een ander de weg naar God verspert?

Het belang van De Veilige Kerk is de aandacht voor de méns, voor het levensverhaal.

Een inclusieve gemeente

Voor het verlangen naar een veilige kerk. In zijn boek omschrijft John de veilige kerk aan de hand van 6 kenmerken. Ik wil graag iets zeggen over wat het betekent om een inclusieve, luisterende en geduldige gemeente te zijn. Deze kenmerken vormen in feite een geheel en veronderstellen elkaar.

Een inclusieve kerk is hard werken. Het betekent namelijk dat we niet proberen om mensen te vormen in de mal van gelijkgestemden, maar we ruimte maken in ons eigen gelijk. Het betekent dat we ruimte maken in wat voor ons vertrouwd en prettig voelt.

In ons land en in sommige kerken zijn we gewend geraakt aan polderen. We zoeken een compromis. Homo’s zijn welkom, als ze maar geen relatie hebben, is zo’n compromis. Of: homo’s mogen wel aan het avondmaal, maar niet in het ambt – etc

Inclusief gemeente-zijn vraagt iets anders, vraagt om meer. De ander wordt niet slechts getolereerd of gedoogd, maar de ander wordt welkom geheten. De ander is mee thuis. Volwaardig, gelijkwaardig, fysiek zichtbaar. Een plek aan tafel – en dat betekent ruimte delen …

Relationeel

Maar er gebeurt nog iets anders. Inclusiviteit vraagt om een andere manier van denken. In de kerken zijn we lange tijd gewend geweest om te discussiëren, om samen te zoeken naar de waarheid. We verzamelden argumenten, wogen die en probeerden de ander te overreden. Wanneer het echter om mensen gaat, wanneer er levensverhalen in het geding zijn, volstaat de discussie niet en moeten we zoeken naar de dialoog. Een dialoog veronderstelt luisteren met een open houding. Een dialoog gaat uit van het inzicht dat de ander ons iets te vertellen heeft.

In de jaren ’80 heeft zich de belangwekkendste en  grootste verschuiving in de toenmalige Hervormde Kerk en Gereformeerde Kerken voorgedaan van de afgelopen decennia. Het relationele waarheidsbegrip werd omarmd en vond zijn weg naar de kansels en de gemeenteleden.

Waarheid laat zich niet in absolute zin kennen. Die gedachte sluit nauw aan bij het kennen van God. Gods naam is immers ‘Ik ben’. Het is een naam die niet te vangen is, die niet in een beeld te vatten. Een naam die zich niet laat grijpen en claimen. Deze naam wordt gaandeweg waar. Godskennis is relationeel.

Waarheid is relationeel. Gaandeweg, in relatie met medemensen onthult en ontvouwt zich waarheid. We hebben de ander dus ook nodig. Juist die ander met wie het schuurt – z/hij kan ons een nieuwe blik op de waarheid schenken

Luisteren

In die relationele verbinding gaat het om écht luisteren om geduld de ander te leren verstaan. Luisteren heeft alles te maken met de ander ontmoeten. Er is een boekje dat heet ‘luister mij vrij’. Je kunt iemand tevoorschijn luisteren Iedereen zoekt erkenning, iedereen verlangt om gekend te zijn.

Als er in het gesprek oordelend geluisterd of gesproken wordt, is er niet de ruimte om de ander te leren kennen en te ontmoeten. Echt luisteren betekent de ander zonder oordeel tegemoet treden. Verheule spreekt in dit verband van het gesprek als een ‘terreurvrije ruimte’. Het gaat immers steeds weer om veiligheid. Wat is het een groot geschenk als de ander ons vertrouwen schenkt. Echt luisteren betekent dat mijn verhaal veilig als het aan de ander geschonken is.

En ja, dat vraagt mo geduld. De kerk is oefenplaats van genade, oefenplaats van aanvaarding. Met vallen en opstaan. Geduld – dat is een van de kenmerken van de liefde uit 1 kor 13. Het is die liefde, waar het in de gemeente en in de onderlinge relaties om gaat.

Verdraagt elkaar door de liefde.

Dat maakt dat we verschillen het hoofd kunnen bieden. Dat maakt dat we tot verstaan kunnen komen. Dat we kunnen schitteren – een ieder op zijn of haar eigen wijze.