… zoals ook wij vergeven?

Donderdag 5 april 2018

Wanneer een kerkelijke gemeente te maken krijgt met een grensoverschrijdende pastor, klinkt al snel de roep om vergeving. Dit is onder andere de constatering van gemeentebegeleiders die te hulp worden geroepen om processen in beschadigde gemeenten te begeleiden.

Esther Veerman, Doos van Pandora

Studiedag

Dat was de reden voor de Stichting tegen seksueel misbruik in pastorale relaties (SMPR) om een interne studiedag te organiseren rond het thema ‘misbruik en vergeving’, die gisteren, 4 april heeft plaatsgevonden.  Vier sprekers belichtten vanuit verschillende perspectieven deze thematiek. Tussen de lezingen door was er ruimte voor uitwisseling en gesprek.

Welke stemmen worden er gehoord?

De eerste bijdrage was van Marie Hansen-Couturier en focuste op de vraag wanneer spreken over vergeving bevrijdend zou kunnen zijn. Zij schreef haar masterthesis Systematische Theologie over dit onderwerp. Met name de inbreng van de bevrijdingstheologie en feministische theologie is verhelderend. Een kernvraag is welke stemmen worden er gehoord, welke stemmen gaan verloren? Vertaald naar vergeving: wie stelt de vraag naar vergeving aan de orde? In wiens belang wordt over vergeving gesproken?

Vergeving kan overigens voor het slachtoffer heilzaam zijn in het proces van heelwording. Wel is het van belang om in het oog te houden dat vergeving niet een moment in de tijd is, maar een voortgaand proces.

Niet vergeven als ‘act of prophetic resistance’

De feministische theologie benadrukt dat van vergeving alleen sprake kan zijn wanneer er aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Het mag geen verplichting zijn (vergevingsdruk), er moet ruimte en tijd zijn voor het proces, en er moet erkenning zijn van wat het slachtoffer is aangedaan.  Overigens is er ook een stroming die zich juist verzet tegen vergeving, omdat het te snel, te gemakkelijk en te goedkoop is zodat er geen recht wordt gedaan en er niets zal veranderen. Vergeving is dan een middel om de doofpot in stand te houden. Niet vergeven is dan een ‘act of prophetic resistance’.

Waar blijft het slachtoffer in het proces van de gemeente?

De tweede bijdrage was van Christiane van den Berg, die gepromoveerd is op de relationele dynamiek in geloofsgemeenschappen na misbruik. Een belangrijke en pijnlijke conclusie van haar promotieonderzoek is dat slachtoffers vrijwel altijd hun plaats in de geloofsgemeenschap verliezen. Wat moet er gebeuren en veranderen om dit te voorkomen?

Christiane van den Berg nam ons mee in het perspectief van het slachtoffer en deelde hun beklemmende ervaringen met de oproep tot vergeven. Deze oproep heeft te vaak meer te maken met het herstel van de gemeenschap dan met het doen van recht. Volgens Van den Berg vraagt het spreken over vergeving om recht doen en om handelingen van herstel van de kant van de dader.

Er zijn twee visies op vergeving te onderscheiden: in de ene visie wordt vergeving gekoppeld aan initiatief en berouw van de dader. Wanneer de dader niet tot inzicht komt, onbereikbaar of overleden is, zou een tweede visie heilzaam kunnen zijn. Het gaat dan om het proces waarin de ‘band’ tussen slachtoffer en dader wordt doorgesneden.

Vergeven als innerlijk proces van bevrijding

In de derde bijdrage van psychotherapeute Cora Versteeg en ervaringsdeskundige Veronica werd dieper ingegaan op de ‘losgekoppelde’ vergeving. Het gaat hierbij om het innerlijke proces om vrij te worden van het aangedane leed. Misbruik grijpt diep in in iemand leven. Het moedige verhaal van Veronica onderstreepte dit. De gevolgen van het misbruik raken aan eigenwaarde, intense schaamte, de verbondenheid met medemensen, je plaats in het gezin en in andere leefgemeenschappen.

Vergeving heeft te maken met het besef jezelf lief te mogen hebben. Het is het proces om niet langer beklemd te worden door wraakgedachten, wroeging, schuldgevoelens of walging en schaamte. Bevrijding begint met openheid om te praten over wat er gebeurd is en om niet langer de energie te steken in het verstoppen van jezelf.

In de bevrijding van de zielenpijn komt het slachtoffer tot de diepste kern: tot wie of wat jou tot mens maakt.

De oogst

Wat heeft deze dag opgeleverd? Het is altijd lastig om uit de veelheid van verhalen, ontmoetingen en gedachten de oogst te benoemen. Voor mij is de oogst:

1.  vergeving is een risicovol woord dat te vaak (bewust of onbewust) wordt ingezet om slachtoffers het zwijgen op te leggen. Vergeving wordt dan een middel om te chanteren (anders vergeeft God jou ook niet), dwang (als jij niet vergeeft, kunnen wij niet verder) of doofpot (als het slachtoffer vergeeft, hoeven wij het er verder niet meer over te hebben)
2. Misschien is het goed om eerst te beginnen met niet-vergeven als act of prophetic resistance. Eerst moet er kwaad benoemd worden, emoties ruimte krijgen, gezorgd worden voor slachtoffers. Er wordt gesproken over vergeving rond situaties die beschadigend en vaak ook strafbaar zijn. Laten we eerst over recht doen praten. Ook de gemeenschap zal kritisch naar zichzelf dienen te kijken: hoe kon dit bij ons gebeuren? Waar faciliteren we de mogelijkheden tot misbruik?
3. wees alert: wie brengt vergeving ter sprake? In wiens belang wordt er over vergeving gesproken?
4. een achterliggende vraag bij vergeving is of je het ziet als een innerlijk proces of als een relationeel proces. Als relationeel proces raakt het aan risico’s: vergeving als plicht voor het slachtoffer, schuld belijden als opdracht voor de dader. Beide processen doen dan tekort aan de persoon en/of ondermijnen de geloofwaardigheid. Vergeven als innerlijk proces is aan het slachtoffer
5. dus: in het gemeenteproces is vergeving geen thema, hooguit en in alle voorzichtigheid aan het einde van een proces waarbij degenen die kwaad gedaan hebben of hebben weggekeken tot het uitspreken van schuld komen. In het innerlijke proces kan vergeving voor het slachtoffer heilzaam zijn in de betekenis van ‘loslaten’ en ‘vrij worden’. Ook dan is het van groot belang dat er erkenning is van het levensverhaal.