De Raad van Kerken roept de geloofsgemeenschappen op om op zondag 10 maart 2019, de eerste zondag van de veertigdagentijd, aandacht te besteden aan seksueel misbruik in pastorale relaties. Ik ben oprecht blij met deze oproep. De Raad van Kerken geeft zo handen en voeten aan hun steun aan de werkgroep een veilige kerk. Op deze website is veel en toegankelijk materiaal te vinden voor geloofsgemeenschappen om beleid te ontwikkelen rond seksueel misbruik in de geloofsgemeenschap.
Klein meisje, Esther Veerman
Waardevolle inbreng
Het is voor slachtoffers van seksueel misbruik bemoedigend en steunend om in de liturgie erkenning te ondervinden van het onrecht dat hen is aangedaan. Voorbeden en zeker ruimte in de overdenking voor dit lijden is van onschatbare waarde.
Ongelukkig en schadelijk?
De preeksuggestie van de Raad van Kerken vind ik echter op z’n minst ongelukkig gekozen. Op het leesrooster voor deze zondag staat het verhaal van de verzoeking van Jezus in de woestijn. De keuze om de thematiek van seksueel misbruik in pastorale relaties bespreekbaar te maken met de termen ‘beproeving’ of ‘bekoring’ is verwarrend en kan schadelijk uitwerken.
In de verhalen van slachtoffers van seksueel misbruik komt met regelmaat naar voren dat zij zich schuldig achten aan het misbruik. Dit schuldgevoel wordt geactiveerd en versterkt door de (onterechte) gedachte dat zij de dader(s) verleid hebben. Daders van seksueel misbruik verschuilen zich soms ook achter de gedachte dat zij verleid zijn om zichzelf vrij te spreken van schuld.
In het aangereikte verhaal is het Jezus zelf die in verzoeking wordt gebracht en de voorganger linkt dit aan seksueel misbruik. Wat doet die gedachte met slachtoffers in de kerk waar levensverhalen resoneren in elk woord dat de voorganger spreekt? Wat doet dit verhaal met daders die zoeken naar rationalisaties, generalisaties of mogelijkheden om het misbruik te bagatelliseren?
We lezen in Lucas 4 dat het de heilige Geest zelf is die Jezus naar de woestijn drijft om beproeft te worden. Wat betekent dit voor de hoorders die beproeving en bekoring verbonden horen worden met seksueel misbruik?
Verwarring
Er staan goede suggesties in de verdere uitleg (hoewel ik de scheiding tussen lichaam en ziel niet behulpzaam vind, omdat het lichaam weer wordt weggestopt ten koste van de ziel), maar ik ben bezorgd dat slachtoffers in verwarring zijn rond het spreken over verleiding, verzoeking, bekoring en beproeving.
Aandacht voor de dader …
Het brengt mij bij een tweede punt. De preeksuggestie gaat uit van het perspectief van de dader. Slachtoffers geven aan dat zij zich erkenning missen en het gevoel hebben niet gezien te worden. Als misbruik al ter sprake komt, wordt er ook al snel gesproken over vergeving. Daarmee gaat de aandacht uit naar de dader of naar de relatie met de dader en niet naar het onrecht, de woede, en het aangedane leed.
Waar behoefte aan is, is aan preekschetsen die stil staan bij het perspectief van de slachtoffers. Laten we ruimte maken voor de klacht en voor de verbijstering en niet voor de worsteling met bekoring.
Er zijn meer vormen van misbruik
Tot slot mijn laatste punt. Wat ik jammer vind, is dat de Raad van Kerken het gebed en de preeksuggestie beperkt tot misbruik in pastorale relaties. Een van de redenen om te starten met het project Veilige gemeente is dat er zoveel vormen van misbruik zijn die buiten de bestaande meldpunten vallen (want die zijn er alleen voor misbruik in pastorale relaties) terwijl veel mensen in ene christelijke context met misbruik en geweld te maken hebben gehad: in gezinnen, op scholen, in instellingen en in de buurt. Voorgangers ervaren vaak een gebrek aan kennis en mogelijkheden en een grote verlegenheid om in die situaties op een juiste in te grijpen.
Tot slot
Concluderend: ik ben blij met de aandacht voor seksueel misbruik in de liturgie. Taal doet er toe en gelovige rituelen kunnen helend werken. Waar slachtoffers nu baat bij hebben is eindelijk een praktische uitwerking van de synode-uitspraak uit 1999 dat de kerken onomwonden dienen te kiezen voor slachtoffers. De slachtoffers vragen om erkenning en om ruimte er te mogen zijn met hun verhaal in de geloofsgemeenschap. Op dit moment is dat helaas vaak niet het geval.
Alexander Veerman 
Ik zou daar graag aan toe willen voegen dat het m.i. belangrijk is dat voorgangers zich er bewust van worden dat ook preken over een barmhartige en liefdevolle Vader, bij mensen die slachtoffer zijn van seksueel misbruik en met name incest, totaal verkeerd kunnen vallen. Van verhalen zoals die van koning Salomo die een kind in tweëen dreigt te haken, broers die Jozef in een put gooien en als slaaf verkopen, Abraham die in opdracht van God Izak moet offeren, komt bij veel slachtoffers van (seksueel) geweld de boodschap NIET over. De boodschap die wél overkomt, is dat God wreed is en geen enkel mededogen heeft voor slachtoffers. Hier niet bij stilstaan, verwijdert slachtoffers van God en dat lijkt me toch niet de bedoeling van voorgangers.
Verder vind ik dit soort verhalen ABSOLUUT ongeschikt voor kinderen. Een kind dat thuis misbruikt en/of mishandeld wordt en in de kerk of op de zondagsschool verhalen hoort waarin dergelijke wreedheden voorkomen, betrekt dat op zichzelf. Zou het om een boek, tv-programma of film gaan, dan zou het kijkwijzer advies 18 jaar en ouder zijn. Hoe kan het dat men zich er in de seculiere wereld van bewust is dat verhalen met geweld niet geschikt zijn voor kinderen, maar dat ze kinderen in kerk, zonder blikken of blozen, voorgeschoteld worden? Ik denk dat voorgangers en ook zondagsschoolleidesr/sters hier wel een bij stil mogen staan.
Tot slot, ik denk dat het op zich goed is als er in de liturgie aandacht is voor seksueel misbruik/geweld, maar zolang die aandacht niet gericht is op steun aan slachtoffers, denk ik dat je het beter kunt laten. Mensen die niet begrijpen wat de impact van seksueel misbruik/geweld is, kunnen er m.i. maar beter niks over zeggen voor ze zich er goed in verdiept hebben.
Dank je wel voor je uitgebreide reactie, Mark. Ik deel je zorg over bepaalde verhalen uit de Bijbel die voor kinderen ongeschikt zijn, zeker als ze te maken hebben met misbruik. We kunnen als voorgangers wel een verschil maken als we aangeven wat gezonde verbondenheid is en als we steun aan uitspreken en betrokkenheid op slachtoffers laten zien.
Mooi, evenwichtige kritiek, Alexander.
Dank je wel!
Goedenavond,
Mijn dominee neemt het mee tijdens de biddagdienst op 13 maart.
Vr.gr. Jolanda
________________________________
Van: Alexander Veerman
Verzonden: woensdag 27 februari 2019 00:18
Aan: jamhdlh@hotmail.com
Onderwerp: [New post] Jammer genoeg een ongelukkige keuze
Alexander Veerman posted: “De Raad van Kerken roept de geloofsgemeenschappen op om op zondag 10 maart 2019, de eerste zondag van de veertigdagentijd, aandacht te besteden aan seksueel misbruik in pastorale relaties. Ik ben oprecht blij met deze oproep. De Raad van Kerken geeft zo h”