Wat moeten we toch met het Oude Testament?

‘Wat moeten we mer het Oude Testament?’ Over deze vraag ging het tijdens de laatste bijeenkomst van I Believe (9 april 2019). Op deze gespreksgroep wordt in een open en vertrouwelijke sfeer met elkaar doorgesproken over thema’s rond zingeving, geloof en leven. We komen één keer per maand bij elkaar en er zijn per bijeenkomst rond de 25 deelnemers. Na een inleiding die vaak samen met een van de deelnemers is voorbereid, volgt de mogelijkheid om in kleine groepjes door te praten. Aan het einde van de avond is er een terugkoppeling en gezamenlijke afsluiting.

De avond over het Oude Testament verliep een beetje anders. Er waren veel indringende vragen waardoor we besloten om het gesprek de volgende keer voort te zetten (dinsdag 12 mei).

Bij het lezen van het Oude Testament worden er met name de volgende twee belemmeringen ervaren: wat moeten we met alle wetten en regels? Gelden die nu nog? Waarom wel of waarom niet? De tweede belemmering heeft te maken met het soms buitensporige geweld in het Oude Testament dat soms ook nog eens door God gelegitimeerd en geïnitieerd wordt.

Leeswijzer

Voordat we inhoudelijk op deze vragen ingaan, is het goed om eerst na te denken over de vraag hoe je de teksten moet lezen. Dit heeft met hermeneutiek te maken. In zijn boek Vreemd en bizar. Lastige Bijbelverhalen geeft Piet Schelling enkele richtlijnen die kunnen helpen bij het lezen van de Bijbel.

De Bijbel is inspirerend, confronterend, troostend, vermanend en leerzaam boek, waarin Gods stem van wijsheid, bemoediging en aansporing in klinkt. Het is niet geschreven als een ‘kookboek vol met hapklare levensrecepten’, geen natuurkundeboek of wetboek. Als richtlijnen noemt Schelling:

Maak onderscheid tussen normen en waarden. Normen zijn de regels en richtlijnen die we hanteren. Daarachter gaan waarden schuil. Normen zijn tijd- en cultuurgebonden en moeten dus telkens aangepast en veranderd worden, waarden veel minder. Waarden zijn bijvoorbeeld: recht doen, respect, trouw, vertrouwen en liefde.

Besef dat iets waar kan zijn zonder dat het echt gebeurd is Bijbelschrijvers willen een boodschap overbrengen. Een verhaal of een gedicht onthult een dimensie van de werkelijkheid waar de vraag ‘is het echt gebeurd’ niet het belangrijkst of meest helpend is. De mogelijkheid om voorbij de letterlijke betekenis te mogen kijken, kan ruimte geven om de diepere zin te ontdekken.

Treed de Bijbel als gesprekspartner tegemoet: jullie hebben elkaar wat te vertellen. Als lezer ben je niet slechts de ontvanger van de boodschap van de tekst. Het lezen is vele malen spannender. De aandachtiger lezer stelt vragen aan de tekst: wie spreekt er, wie handelt er? Herken ik me in het enthousiasme of de emotie van een psalm? Die vragen laten iets zien van wie je zelf bent. Tegelijkertijd de tekst ook vragen aan jou. Zo komt de tekst dichterbij en kan tot spreken komen.

De Bijbel is niet een goddelijk dictaat. In de Bijbel klinkt de Stem van God., is het Woord van God te vinden. De Bijbel is geen dictaat vanuit de hemel, maar de schrijvers verhalen vanuit hun eigen ervaringen met de wereld en met God. Het maakt ruimte om veranderende contexten mee te laten wegen.

Wat deze regels gemeen hebben, is dat ze ruimte maken.

Geen nieuwe vraag 

De vraag naar de betekenis van de wetten en regels is niet een nieuwe vraag. In het Nieuwe Testament gaat het onder andere over de vraag hoe het Oude Testament zich verhoudt met het Nieuwe Testament. Jezus stelt dat Hij niet gekomen is om de wet af te schaffen, maar om die te vervullen.

Dit vervullen werkt twee kanten uit: allereerst zijn veel liturgische en godsdienstige gebruiken die in het Oude Testament worden voorgeschreven, te lezen als een verwijzing naar Jezus Christus. Door zijn komst en de weg die Hij gegaan is, zijn die gebruiken vervuld. Wat blijvend is, is de aandacht voor Gods heiligheid en voor de weg tot God de Vader: ging die weg eerst via de bemiddeling van de priester en tempel, nu is die weg Christus zelf.

Daarnaast betekent de vervulling van de wet door Jezus dat er meer nadruk komt op de achterliggende waarden die bepaalde regels en wetten vertegenwoordigen. In de Bergrede klinkt steeds als refrein: ‘er staat geschreven …. maar Ik zeg jullie …. ‘ Bepaalde regels worden door Jezus naar voren gehaald en van een verdiepende betekenis voorzien.

Zo kunnen veel regels die in onze ogen en in onze tijd vragen oproepen ons helpen om na te denken over eerbied, over zorg voor kwetsbare mensen (wees en weduwe), over zorg voor de vreemdeling, over het belang van orde en over het heiligen van ons leven voor God.

Discussie in Handelingen

Dit gezegd hebbend, is het ook goed om naar Handelingen te kijken. In dit Bijbelboek wordt de eerste periode van de jonge kerk beschreven. Ook in die kerk was een van de thema’s de vraag welke rituelen moesten blijven gelden in het leven in verbondenheid met Christus. In Handelingen15 lezen we over een felle discussie tussen de apostelen. Welke regels moeten gelden voor de bekeerlingen? Hoe verhoudt dat zich met de vrijheid van het evangelie? Uiteindelijk komen ze overeen dat de volgende regels blijvende waarde hebben: geen offervlees eten, geen vlees met bloed en geen ontucht.

Afrondend

Het doel van de wetten en de regels was om het volk Israël te heiligen als volk van God. De godsdienstige regels verwijzen naar redding, maar op een andere manier dan in de buurlanden. Daar was het gebruikelijk om door te offeren de goden gunstig te stemmen en de willekeur van het lot te beïnvloeden. In de Bijbel verwijzen de offers naar het uiteindelijke offer: het Lam van God.

Daarnaast zijn de regels een uiting van eerbied naar God toe. Juist in de gewone dingen en het dagelijkse ritme hielpen de regels en wetten om die gewone momenten te verbinden aan God. Hoe kunnen wij weer meer ruimte maken voor de heiligheid van God?

Tot slot: veel regels en wetten gaan over het belang van scheiding. Scheppen is een handeling van scheiden. Goed en kwaad moeten van elkaar gescheiden worden. In de schepping, in het scheiden van de elementen, komt Gods orde aan het licht.

En de oorlogen?

Over die vraag gaat het de komende keer. Welkom!