Als het ondenkbare gebeurt

In mijn pastorale praktijk heb ik verschillende malen gesproken met ouders van wie hun kind seksueel misbruikt was. De ontreddering was vaak groot. Ouders worstelden met ongeloof, schaamte en schuld. Heeft het misbruik echt plaatsgevonden? Hoe hadden ze het niet kunnen zien? Waar waren ze tekort geschoten? Hoe moet het verder? De grond onder de voeten is weggeslagen.

Maatschappelijk probleem

Onderzoeken naar prevalentie van seksueel misbruik laten schrikbarende cijfers zien. Een op de drie kinderen in Nederland heeft ooit een vorm van seksueel geweld meegemaakt en de impact kan ingrijpend zijn. Volgens de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen kinderen worden jaarlijks ongeveer 62.000 (!) kinderen voor het eerst slachtoffer van een vorm van seksueel geweld (Op goede grond. 2014). In het overgrote deel van deze situaties (85%) is de dader een bekende: een familielid, huisvriend, leerkracht, coach, vertrouwenspersoon, etc. Dat maakt de dynamiek rond misbruik nog scherper.

Toegankelijk boek

Iva Bicanic (klinisch psycholoog en landelijk coördinator van het Centrum Seksueel Geweld) en Richard Korver (advocaat, gespecialiseerd in zedenzaken) hebben in hun werk te maken met misbruikte kinderen en hun ouders of verzorgers. Vanuit hun praktijkervaringen is het boek Dicht bij huis. Hoe steun je een kind na seksueel misbruik? tot stand gekomen.

Het is een goed leesbaar boek, met een toegankelijk overzicht van de dynamiek en processen die een rol spelen bij seksueel misbruik. Voor ouders die in een rollercoaster belanden op het moment dat ze horen of merken dat hun kind misschien misbruikt wordt, is dit boek een aanrader. Korver en Bicanic gaan op een rustige en evenwichtige manier in gesprek over allerlei thema’s en vragen. De boodschap van het boek: “ouders kunnen hun kind meer helpen dan ze zelf vaak denken.”

Normale reactie op abnormale gebeurtenissen

Het uitkomen van het misbruik van een kind is voor ouders zelf ook vaak het begin van een heftige en zware tijd. Ouders kampen met name met schuldgevoelens, machteloosheid, boosheid, verwarring en verdriet. Zorgen over de toekomst van hun kind leveren stress en spanning op.

Het zijn vaak normale reacties op abnormale gebeurtenissen. Het is goed om dit steeds in het achterhoofd te houden. Het is van belang om een uitlaatklep te vinden voor de emoties, zodat er ruimte ontstaat om met kalmte en rust te kunnen reageren op de verhalen van het kind. “De belangrijkste die je kind wilt geven, is dat je onvoorwaardelijk van hem of haar houdt en dat het goed komt. Dat kun je zeggen of laten blijken door je kind te knuffelen en begrip te tonen als het boos of verdrietig is.” (25)

Kinderen zwijgen

Misbruik gaat gepaard met macht, dreiging, manipulatie en verleiding. De concrete handelingen spelen zich af in het geheim, waardoor kinderen instinctief ‘op slot gaan’ en niet over die ervaringen spreken. Vaak ontbreekt het ook aan taal voor die ervaringen, omdat de handelingen niet passen binnen de belevingswereld van het kind. Daar komt nog iets bij: in meer dan 80% van situaties van misbruik is de dader een bekende. Het kind verkeert in een afhankelijkheidspositie en kan dus niet anders dan loyaal zijn. Het is dan ook goed te begrijpen dat een derde van de jonge kinderen die misbruik hebben meegemaakt, hier geen signalen van afgeven. Kinderen kunnen leren in twee werelden leven: de overweldigende werkelijkheid van het misbruik en de werkelijkheid van het ‘normale’ leven.

Aangifte of niet?

Korver en Bicanic gaan uitvoerig en op een eerlijke manier in op het juridische traject. Waar moet je rekening mee houden als je overweegt om aangifte te doen? Het is allereerst goed om te beseffen dat elke vorm van seksueel misbruik een strafbaar feit is. In de tweede plaats is het van belang om een zorgvuldige afweging te maken tussen de voors en tegens van een aangifte. Inzicht in het proces van aangifte tot rechtszaak helpt om tot een beslissing te komen.

Mensen kunnen azien van een aangifte door de stress vanwege de rechtszaak, de onzekere uitkomst (bewijslast blijft ingewikkeld) en de lange duur van het proces. Motieven om wel tot aangifte over te gaan, kunnen verlangen naar gerechtigheid, erkenning of het stoppen van de pleger zijn.

Hoopgevend boek

Het boek kan ouders en betrokkenen een hoopvol houvast bieden. Een belangrijke boodschap is dat kinderen veerkrachtig zijn. Met een goede ondersteuning van belangrijke volwassenen en de juiste professionele hulp, is de weg naar toekomst weer open.

“Over kinderen die (langdurig) zijn misbruikt, wordt wel eens gezegd dat ze ‘levenslang’ hebben. Inderdaad, kinderen zullen hier een gevoelige plek aan overhouden. Het is iets wat je je hele leven meeneemt en wat vooral het vertrouwen en het plezier in intimiteit in de weg kan staan. Toch kan een kind hier goed mee (leren) leven. Zeker als er iemand is (geweest) die het meisje of de jongen wel veiligheid heeft geboden, die het verhaal geloofd en serieus genomen heeft. Ook de behandeling van traumagerelateerde symptomen inclusief ouderbegeleiding kan bijdragen aan een goede toekomst voor een kind dat misbruik heeft meegemaakt.” (116)

Aanrader

Het boek eindigt met tips van ouders voor ouders om weer grip terug te krijgen op het leven. Het aansprekende van Dicht bij huis is dat door de verhalen uit de praktijk van Bicanic en van Korver de lastige en ingewikkelde thematiek toegankelijk en begrijpelijk wordt uitgewerkt.

Het is een informatief boek, een aanrader voor iedereen die meer wil weten over wat misbruik is en hoe dit ingrijpt in het leven van kinderen. Maar met name voor ouders en andere betrokkenen is dit boek een aanrader, omdat het helpt te begrijpen wat er gebeurd is, welke processen en dynamiek er gaan spelen en voor welke vragen je komt te staan. De erkenning en herkenning die uit dit boek spreekt zal voor velen bemoedigend en helend zijn.