En toen was ik diaken – maar wat moet ik eigenlijk doen?

(De basis voor deze blog is ‘Nieuw diaconaat. Gids voor diakenen en diaconale vrijwilligers’ door Luitzen Miedema)

Voor een aantal diaken zal dit een herkenbaar moment zijn. Je bent gevraagd om diaken te worden. Je hebt ‘ja’ gezegd. Misschien omdat je graag je steentje wilt bijdragen aan de kerk. Misschien omdat je graag mensen wilt helpen. Misschien omdat je vindt dat het je plicht is – iemand moet het doen, toch? Misschien omdat degene die jou gevraagd heeft, zei dat het niet zoveel voorstelde…

In ieder geval sta je daar. Op het liturgisch centrum, voor in de kerk. Bevestigd in het ambt van diaken. De gemeente wenst je zegen toe, feliciteert je en wenst je sterkte. Sterkte?! Wat doet een diaken eigenlijk?

Het is een vraag waar veel diakenen en diaconieën mee worstelen: wat is diaconaat en wat behoort tot onze taken? Veel diakenen raken teleurgesteld, omdat het in al die vergaderingen alleen maar lijkt te gaan over het collecterooster, de wijze van collecteren, het Avondmaal en eventueel over stille armoede.

Bezinning op diaconaat

Het vraagt om ons met elkaar niet alleen te bezinnen op de taken van de diaconie, maar ook een spade dieper te spitten. Wat is diaconaat? Waarom heeft elke kerk een diaconie?

In de kerkorde worden drie velden van de kerkelijke gemeente genoemd: “de missionaire, diaconale en pastorale arbeid”. Over de diaconale arbeid zegt de kerkorde: “De gemeente vervult haar diaconale roeping in de kerk en in de wereld door in de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid te delen wat haar aan gaven geschonken is, helpen waar geen helper is en te getuigen van de gerechtigheid van God waar onrecht geschiedt”. (Artikel X-2)

Deze formulering nodigt uit om de fundamenten van het diaconaat nader te onderzoeken. De diaconale arbeid is immers een roeping van de gemeente. De term ‘diaconaat’ is ontleend aan het Griekse woord ‘diakonia’. Dit woord is vaak uitgelegd als dienst aan de medemens in materiële nood. Het laat zich echter ook breder verstaan. De kerkorde verbindt de diaconale arbeid met barmhartigheid en gerechtigheid. Waar deze woorden geleefd worden, komt het Koninkrijk van God zichtbaar. Diaconaat is niet iets dat voorkomt uit ons geloof, maar het ís geloof: geleefd geloof.

Barmhartigheid

Het eerste fundamentele begrip voor diaconaat is ‘barmhartigheid’. Bijbelse barmhartigheid heeft alles te maken met omzien naar en zorgen voor de mensen om ons heen. Hierbij gaat het enerzijds om de zorg om eerste levensbehoeften, anderzijds om verbondenheid. In Matth. 25, 31-46 vertelt Jezus wat navolgen inhoudt. In de loop van de kerkgeschiedenis zijn deze handelingen de werken van barmhartigheid geworden: het omzien naar hen die honger hebben, naar hen die dorst lijden, vreemdelingen, naakten, zieken, en gevangenen. Later is daar nog de zorg voor de uitvaart en nabestaanden aan toegevoegd.

Barmhartigheid – en dus ook diaconaat – is dus nauw verbonden met navolging en met Christus’ wederkomst en oordeel. Rabbijnen uit de tijd van Jezus wijzen op de plicht om de Naam van Eeuwige te prijzen of zegenen bij alles wat je doet – behalve bij barmhartigheid. Want barmhartig zijn ís op zichzelf al lofprijzing vna Gods Naam.

Gerechtigheid

Het andere fundamentele begrip is gerechtigheid. In de Bijbel betekent gerechtigheid: ‘aan je bestemming komen’, ‘aan je bedoeling beantwoorden’. Het betekent enerzijds dat gerechtigheid onze ogen opent voor onrecht. Anderzijds helpt gerechtigheid ook om barmhartigheid niet oeverloos te laten zijn. De bedding van barmhartigheid is gerechtigheid. We hoeven onszelf dus niet weg te cijferen of weg te geven, en altijd klaar te staan.

Bij de barmhartige Samaritaan treedt de helper weer terug. Zo komen mensen tot hun recht en kunnen zij waardig leven als beeld van God.

Een belangrijk begrip is dan ook ‘wederkerigheid’. De wijze waarop wij mensen tegemoet treden heeft alles met geloven te maken. De ander is immers steeds ook ‘beelddrager van God’. Die gelijkwaardigheid komt ook naar voren in het spreken over bondgenoten. Zo mogen we met elkaar optrekken, met name omdat we weet hebben van Gods genade. Diaconaat is gratis, genade en laat zo ook iets zien van de liefde van God. Genade: Gods liefde vóór alles uit.

Het is niet vreemd dat diakenen een belangrijke rol hebben bij het Avondmaal. Aan die tafel ontspringt het diaconaat. Vanuit het Avondmaal ontstaat een gemeenschap die geloof, hoop en liefde deelt. Dit met elkaar delen veronderstelt wederkerigheid. Ons geven is principieel vanuit het besef dat wij elke dag ons leven en wat wij hiervoor nodig hebben ontvangen van de Heer. Met elkaar delen rond en vanuit de Tafel van de Heer is tot eer van God en de naaste tot heil.

Diaconaat

Diaconaat is dus barmhartigheid + gerechtigheid. Het draait niet om geld, maar om leven. Een mens komt tot leven wanneer aan de eerste levensbehoefte wordt voldaan (overleven) en wanneer er verbondenheid wordt ervaren (samen leven). Diaconaat is die kant van geloven en kerk-zijn die zich hiervoor onbaatzuchtig inzet.

Deze inzet gebeurt op tenminste drie manieren: door voor mensen te zorgen die zichzelf niet kunnen verzorgen, door hen in solidariteit nabij te zijn, en door hun bondgenoot te zijn in hun strijd of verzet tegen kwaad en onrecht.

Werkvelden

Vanuit deze overweging bij het fundament van diaconaat, kunnen we verschillende werkvormen onderscheiden:

• Bestrijden van eenzaamheid
• Zorg voor zieken, ouderen, mensen met een beperking. Hierbij valt ook te denken aan aandacht voor mantelzorgers, ondersteuning bij contact met instanties en implicaties van de WMO
• Aandacht voor nieuwe armen
• Aandacht voor ‘vreemdelingen’

Missionair diaconaat

Tot slot: door onze diaconale activiteiten tonen we onze betrokkenheid op de samenleving. Diaconaat is een vorm om ons geloof (of de betekenis van ons geloof) te communiceren met de mensen om ons heen.