Eigen risico werkt averechts

Wat is er nodig om de overheid te overtuigen dat het eigen risico niet alleen onwenselijk is, maar ook averechts werkt? Keer op keer tonen onderzoeken aan dat het eigen risico in de gezondheidszorg leidt tot zorgmijders. Vorig jaar schreef ik in een blog over de dreigende tweedeling in Nederland. Arme mensen hebben minder toegang tot de zorg en zullen sneller geneigd zijn om op zorgkosten te besparen. Het laatste onderzoek onder huisartsen maakt duidelijk dat de problemen alleen maar groter worden. “Kozen patiënten er in 2013 met name voor niet naar een zorgaanbieder in de buurt als de psycholoog of fysiotherapeut te gaan. In 2014 gaat het steeds vaker om het niet opvolgen van een verwijzing naar het ziekenhuis of het niet doen van aanvullend onderzoek als lab of röntgenfoto’s”,  aldus de onderzoekers.

De reden voor het uitstellen van zorg of het negeren van doorverwijzingen heeft alles te maken met de kosten die hierin meekomen door het eigen risico. €350,00 is immers een forse aanslag op het inkomen.

Het wonderlijke is dat door het eigen risico het ‘afnemen’ van zorg bij de patiënt is komen te liggen. Dat is de omgekeerde wereld. De patiënt die bij de huisarts komt, zal moeten overwegen of de geconstateerde ziekte of de nadere onderzoeken opwegen tegen de extra kosten. Iedereen betaalt immers al voor basiszorg, maar het eigen risico komt boven op die kosten. Als de professional echter doorverwijst, dan zou het eigen risico toch niet als een extra drempel mogen functioneren.

Blijkbaar is dat wel wat de overheid beoogt. In dit artikel worden drie redenen genoemd waarom de overheid zoveel waarde hecht aan vasthouden aan het eigen risico. Allereerst nemen de kosten (schadelast) voor de zorgverzekeringen af door het eigen risico. Daarnaast kan de zorgpremie verlaagt worden door het eigen risico. “Zonder eigen risico zou die verzekering aanmerkelijk duurder zijn”. En tot slot is een belangrijke overweging dat verzekerden minder snel een beroep zullen doen op de basisverzekering, omdat een deel van de kosten voor eigen rekening komt.

De enige reden die echt overeind blijft, is dat de winst voor de zorgverzekering stijgt door het eigen risico. In 2015 zal niet alleen het eigen risico verhoogd worden, maar zal ook de zorgpremie stijgen. Volgens de Volkskrant dreigt een stijging van 20%. Het eigen risico leidt dus niet automatisch tot verlaging van de premie. Afgelopen jaar daalde de basispremie overigens wel, maar dat komt vooral omdat er steeds minder onder de basiszorg valt  Men kan wel kiezen voor aanvullende verzekeringen, maar alleen als de portemonnee dat toelaat.

Wat ernstiger is, is dat het eigen risico leidt tot zorgmijders met alle gevolgen van dien. De uitgespaarde kosten van de niet opgevolgde doorverwijzing, kunnen serieuze gevolgen hebben. Allereerst en vooral voor de mensen die met klachten bij de huisarts komen, maar om financiële redenen afzien van verdere zorg. In (die verschrikkelijke) economische termen: wanneer deze mensen ernstiger ziek worden, zullen ze meer zorgkosten genereren. Dus de samenleving zal uiteindelijk duurder uit zijn.

Onderzoeken tonen dus aan dat de beoogde doelen van het eigen risico niet gehaald worden: de premies gaan niet omlaag en de zorgkosten nemen uiteindelijk alleen maar toe. Daarnaast is duidelijk dat door het eigen risico sommige mensen zich genoodzaakt voelen te kiezen ten koste van hun eigen gezondheid. Ook leidt het eigen risico tot een tweedeling in de samenleving. De kloof tussen gezond en ziek, en tussen arm en rijk zal door het eigen risico alleen maar toenemen.

Mensen met gezondheidsklachten hebben geen echte keuze en zouden onbezorgd toegang moeten hebben tot onze zorg.

 

De kortzichtigheid van het eigen risico

In dagblad Trouw staat vandaag (8 januari 2013) een artikel over de werking van het verhoogde  eigen risico in de zorg. (Een op de vijf bezuinigt op uitstelbare zorg). Uit onderzoek van bureau Newcom onder 1150 Nederlanders blijkt dat 20% van de Nederlanders minder snel naar de zorgverlener is gestapt in het afgelopen jaar. Nu het eigen risico verhoogd is van €220,-  naar €350,- is de verwachting dat een kwart van de Nederlanders minder snel naar een zorgverlener toe zal gaan.

Goed nieuws voor het kabinet! Het eigen risico moet immers mensen meer bewust maken van de kosten van de zorg. Door de stap naar de zorgverlener te ontmoedigen zou er dus flink bezuinigd kunnen worden.  Het gegeven dat zoveel mensen hier gehoor aan hebben gegeven is dus goed nieuws. Maar hoe goed is dit nieuws eigenlijk? Wat betekent het dat mensen minder snel naar de dokter gaan? Waren Nederlanders voor de invoering van het eigen risico vooral hypochondrisch? En kunnen we iets zeggen over die 20%? Welke mensen worden door deze maatregel ontmoedigd?

Uit het onderzoek komen twee zorgwekkende resultaten naar voren. Het eerste is dat er vooral bezuinigd wordt op ‘uitstelbare’ zorg: we gaan minder snel naar de tandarts, fysiotherapeut en psycholoog. De vraag dient zich aan of dit een goede ontwikkeling is. De keuze wordt immers niet ingegeven door medische redenen, maar door financiële. Veel mensen (met name chronisch zieken, ouderen, mensen met fysiek zware beroepen,  en mensen met een beperking) hebben baat bij een toegankelijke fysiotherapeut. Psychologische ondersteuning in een vroeg stadium kan voorkomen dat mensen voor langere tijd psychisch ziek worden. Goede traumazorg helpt mensen na een moeilijke periode weer op de been. Wat zijn de gevolgen van deze eigen gekozen bezuinigingen over enkele jaren?

De tweede conclusie die zorgwekkend is, is dat met name de lagere inkomens bezuinigen op zorg. Dit is een logische consequentie van het eigen risico. In toenemende mate hebben mensen met een lager inkomen moeite om de rekeningen te betalen. Nu al, meldt het artikel in Trouw, lukt het sommigen met moeite om de zorgrekeningen te betalen. Voor hogere inkomens zal het eigen risico niet veel uitmaken. Niet leuk, natuurlijk – maar geen echte drempel. Hierdoor ontstaat er een ongewenste tweedeling: mensen met een lager inkomen hebben een verminderde toegang tot de zorg.  Voor de lagere inkomens is de eigen bijdrage een soms onoverkomelijke drempel, voor de hogere inkomens niet perse. Hierdoor zal de doelstelling van de regering (minder snel naar de zorg) voor de  hogere inkomens niet opgaan.

Het eigen risico ondermijnt de solidariteit in ernstige mate. Het gevolg zal zijn dat er een tweedeling ontstaat: met name de lagere inkomens zullen minder gebruik maken van zorg.  Vanuit de waarde van de mens gedacht een ongewenste en kortzichtige ontwikkeling. Ook als er geredeneerd wordt naar kosten is het de vraag of we op langere termijn niet duurder uit zijn. Laten we kritisch naar de verleende zorg kijken: wat werkt, en wat niet? Wanneer we de zorg verbeteren en die voor iedereen toegankelijk houden, wordt er een wereld gewonnen!