Helaas, u bent te duur

Vorige maand (16 augustus 2014) besteedde Een Vandaag aandacht aan de vraag of er een maximumprijs zou moeten komen voor behandelingen. Een vraag die opkomt door de almaar stijgende kosten voor de zorg. Al langere tijd blijkt het lastig te zijn om de zorgkosten onder controle te krijgen. De verwachting is dat de zorgkosten in de komende jaren nog behoorlijk op zullen lopen. Een van de oorzaken zijn de snelle ontwikkelingen van nieuwe, vaak uiterst kostbare  behandelingen en medicijnen. Er komen meer patiënten bij en de behandelingen worden duurder. Daardoor dringt de vraag zich op: hoelang is dit nog betaalbaar en kunnen we op deze manier door gaan? Onderzoek onder medisch specialisten laat zien dat een meerderheid van deze beroepsgroep voor een prijsplafond is: een commissie van wijzen moet vast gaan stellen hoeveel een ‘gewonnen’  levensjaar mag gaan kosten.

Hoewel de vraag een uitermate belangrijke vraag is (hoe houden we de zorg betaalbaar) is de gekozen richting schadelijk voor de patiënten en voor de onderlinge verbondenheid in de samenleving. Dat komt ook naar voren in de reportage. Wouter Bos, voorzitter Raad van Bestuur van VU Medisch Centrum, zegt onder andere: “eerlijk afspreken wanneer we niet meer solidair kunnen zijn.”  Wanneer de discussie over zorg wordt beperkt tot kostenposten, gaan er twee dingen mis. Allereerst reduceren we mensen tot kostenposten. Niet alleen moet een patiënt verwerken dat zij of hij ernstig ziek is en herstel niet meer mogelijk is, ook zal de patiënt zich bewust moeten zijn van de kosten. Wat verwachten we van deze benadering? Verwachten we dat een man van 57 die aan alvleesklierkanker lijdt, tot de conclusie komt dat een behandeling wel erg duur is en dat hij afziet van een levensverlengende kuur? ‘Ja, u hebt gelijk, dat is wel veel geld voor 6 maanden’. Wanneer we te maken hebben met de patiënt dan hebben we te maken met een mens met relaties, dromen, verlangens en angsten. Een mens laat zich niet terugbrengen tot een bedrag. Een geliefde is altijd meer dan de kosten.

In de tweede plaats wordt voorbijgegaan aan de waardigheid van het leven. De discussie zou niet beperkt moeten worden tot de vraag wat een levensjaar mag kosten. De discussie zou moeten gaan over de vraag wat de waardigheid van het leven dient.  Dan gaat het niet alleen om de vraag naar waardig leven, maar ook om waardig sterven. Niet alle behandelingen die mogelijk zijn, zijn ook gewenst. Onderzoek laat zien dat mensen vaak onnodig in de laatste fase in het ziekenhuis verblijven. Zowel de patiënten als de direct betrokkenen zouden liever zien dat de patiënt in de terminale fase in een huiselijke omgeving zou verblijven.

Daar komt bij dat het een risicovolle ontwikkeling is wanneer deze ethische discussie tot de economische overwegingen wordt beperkt. Gaan we op deze manier alle chronisch zieken en beperkte medemensen beoordelen?

Het is goed om naar de kosten te kijken. Het blijkt dat daar ook nog rek in zit. Medicijnen blijken in Portugal de helft goedkoper dan in Nederland.  Als het echter gaat om het ontwikkelen van een visie op chronisch zieke en terminale patiënten zal de waardigheid van een mensenleven centraal moeten staan. Dat vraagt om solidariteit. Een samenleving die zieken en stervenden aan hun lot overlaat, is ten dode opgeschreven.

Eigen risico werkt averechts

Wat is er nodig om de overheid te overtuigen dat het eigen risico niet alleen onwenselijk is, maar ook averechts werkt? Keer op keer tonen onderzoeken aan dat het eigen risico in de gezondheidszorg leidt tot zorgmijders. Vorig jaar schreef ik in een blog over de dreigende tweedeling in Nederland. Arme mensen hebben minder toegang tot de zorg en zullen sneller geneigd zijn om op zorgkosten te besparen. Het laatste onderzoek onder huisartsen maakt duidelijk dat de problemen alleen maar groter worden. “Kozen patiënten er in 2013 met name voor niet naar een zorgaanbieder in de buurt als de psycholoog of fysiotherapeut te gaan. In 2014 gaat het steeds vaker om het niet opvolgen van een verwijzing naar het ziekenhuis of het niet doen van aanvullend onderzoek als lab of röntgenfoto’s”,  aldus de onderzoekers.

De reden voor het uitstellen van zorg of het negeren van doorverwijzingen heeft alles te maken met de kosten die hierin meekomen door het eigen risico. €350,00 is immers een forse aanslag op het inkomen.

Het wonderlijke is dat door het eigen risico het ‘afnemen’ van zorg bij de patiënt is komen te liggen. Dat is de omgekeerde wereld. De patiënt die bij de huisarts komt, zal moeten overwegen of de geconstateerde ziekte of de nadere onderzoeken opwegen tegen de extra kosten. Iedereen betaalt immers al voor basiszorg, maar het eigen risico komt boven op die kosten. Als de professional echter doorverwijst, dan zou het eigen risico toch niet als een extra drempel mogen functioneren.

Blijkbaar is dat wel wat de overheid beoogt. In dit artikel worden drie redenen genoemd waarom de overheid zoveel waarde hecht aan vasthouden aan het eigen risico. Allereerst nemen de kosten (schadelast) voor de zorgverzekeringen af door het eigen risico. Daarnaast kan de zorgpremie verlaagt worden door het eigen risico. “Zonder eigen risico zou die verzekering aanmerkelijk duurder zijn”. En tot slot is een belangrijke overweging dat verzekerden minder snel een beroep zullen doen op de basisverzekering, omdat een deel van de kosten voor eigen rekening komt.

De enige reden die echt overeind blijft, is dat de winst voor de zorgverzekering stijgt door het eigen risico. In 2015 zal niet alleen het eigen risico verhoogd worden, maar zal ook de zorgpremie stijgen. Volgens de Volkskrant dreigt een stijging van 20%. Het eigen risico leidt dus niet automatisch tot verlaging van de premie. Afgelopen jaar daalde de basispremie overigens wel, maar dat komt vooral omdat er steeds minder onder de basiszorg valt  Men kan wel kiezen voor aanvullende verzekeringen, maar alleen als de portemonnee dat toelaat.

Wat ernstiger is, is dat het eigen risico leidt tot zorgmijders met alle gevolgen van dien. De uitgespaarde kosten van de niet opgevolgde doorverwijzing, kunnen serieuze gevolgen hebben. Allereerst en vooral voor de mensen die met klachten bij de huisarts komen, maar om financiële redenen afzien van verdere zorg. In (die verschrikkelijke) economische termen: wanneer deze mensen ernstiger ziek worden, zullen ze meer zorgkosten genereren. Dus de samenleving zal uiteindelijk duurder uit zijn.

Onderzoeken tonen dus aan dat de beoogde doelen van het eigen risico niet gehaald worden: de premies gaan niet omlaag en de zorgkosten nemen uiteindelijk alleen maar toe. Daarnaast is duidelijk dat door het eigen risico sommige mensen zich genoodzaakt voelen te kiezen ten koste van hun eigen gezondheid. Ook leidt het eigen risico tot een tweedeling in de samenleving. De kloof tussen gezond en ziek, en tussen arm en rijk zal door het eigen risico alleen maar toenemen.

Mensen met gezondheidsklachten hebben geen echte keuze en zouden onbezorgd toegang moeten hebben tot onze zorg.

 

Hoeveel mag een mens kosten?

Het is misschien een rare vraag: hoeveel mag een mens kosten? Het zorgwekkende is, dat in onze samenleving en in het ontstane politieke klimaat dit een hele gewone vraag is geworden. Enkele voorbeelden: in een ingezonden brief in dagblad Trouw schreef een oudere dat hij goede zorg verdient op zijn oude dag, omdat hij altijd trouw betaald heeft en gezond is geweest. Het raakt de discussies over de bezuinigingen in de zorg, waarbij chronisch zieken en ouderen al snel als kostenpost worden opgevoerd. Nu de overheid de vergoeding voor chronisch zieken aan zorgverzekeraars wil verminderen, komt er een ‘strijd’ om gezonde klanten binnen te halen. De solidariteit tussen mensen onderling, tussen ouderen en jongeren en tussen zieke en gezonde mensen staat geweldig onder druk.

Ander voorbeeld: vanuit mijn eerdere werk ben ik enkele malen betrokken geweest bij het opzetten van preventieprojecten om seksueel misbruik terug te dringen. Wanneer er subsidie bij de overheid of bij zorgverzekeraars moest worden aangevraagd, was het belangrijkste argument de maatschappelijke kosten die  geweld met zich meebrengen. Immers, een slachtoffer van geweld is duur: zij / hij heeft vaak medische zorg nodig, is psychisch labiel. Daardoor zijn slachtoffers relatief vaker werkloos, etc. etc. Het maakte en maakt mij kwaad dat het in een dergelijke discussie niet gaat over de ernst van geweld en over de noodzaak dat wij opkomen voor onze kwetsbare medemensen.

Dezelfde redenering is terug te zien bij diverse discussies over gezondheidszorg en welzijn. Het gaat niet langer over recht en gerechtigheid, over solidariteit en verbondenheid, maar over economische motieven. Hoeveel mag een mens kosten – als het om een ander gaat, tenminste. Want dat is een andere ontwikkeling in onze samenleving die mij zorgen baart. We zijn meer en meer op onszelf gericht. We kijken minder naar het welzijn in de breedte, naar onze verbondenheid met onze naasten, maar raken gefocust op eigenbelang. Waarom zou ik meebetalen aan iets waar ik zelf geen last van heb?

Deze beide ontwikkelingen in de samenleving (economie als belangrijkste argument en individualisme) staan haaks op de visie van de Bijbel. Een belangrijk uitgangspunt is het beschermen van kwetsbare mensen. Als er al onderscheid wordt gemaakt in de Bijbel, dan is het in het voordeel van de zwakke en gebutste naaste. Zo lezen we bv in Deut 10: 17 Want de HEER, uw God, is de hoogste God en Heer. Hij is de grote, de machtige, de ontzagwekkende God. Hij handelt zonder aanzien des persoons en is onomkoopbaar; 18 hij verschaft weduwen en wezen recht, neemt vreemdelingen in bescherming en voorziet hen van voedsel en kleding. 19 Ook u moet vreemdelingen met liefde behandelen, want u bent zelf vreemdelingen geweest in Egypte.

Daarnaast is in de Bijbel ieder mens kostbaar in Gods ogen. Er zijn zoveel teksten waarin die liefde van God voor zijn schepselen naar voren komt. In Jesaja 43,4 lezen we hoe kostbaar Gods volk is in zijn ogen: Jij bent zo kostbaar in mijn ogen, zo waardevol, en ik houd zo veel van je dat ik de mensheid geef in ruil voor jou, ja alle volken om jou te behouden. 

Die liefde is ook terug te zien in het reddend handelen van Jezus Christus. Het was Jezus die zijn gode-gelijk zijn heeft afgelegd, mens is geworden en zijn leven heeft gegeven om ons te redden (Fil 2, 5 – 8). In Joh 3, 16 lezen we:  Want God had de wereld zo lief dat hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.

Als gemeente mogen wij steeds opnieuw vanuit die grote liefde van God een tegenstem zijn in de samenleving. We zijn het zout van de aarde en het licht van de wereld. Dat zíjn we al. In de gemeente worden we bemoedigd en uitgenodigd om tot zegen te zijn in ons dagelijks leven. De gemeente als bewaarplaats van het geheim van Jezus Christus.

Misschien is het een goede vraag in de 40-dagen tijd. Hoeveel mag een mens kosten? En hoe kunnen wij handen en voeten geven aan de noodzakelijke solidariteit? Hoe kunnen wij een tegengeluid laten horen in de discussie over de  waarde van een leven? Wat mag het mij kosten?