Afgelopen maandag (13 april 2015) verzorgde Maarten Wisse een studiedag in het kader van de Missionaire Specialisatie. In zijn boek Zo zou je kunnen geloven zoekt Wisse naar de betekenis van geloof in onze samenleving. Hij beschrijft vier (protestantse) manieren van geloven, waarin hij de betekenis van die manier beschrijft, maar ook stil staat bij waar zo’n manier van geloven lijdt aan betekenisverlies.
Betekenisverlies
Tijdens de studiedag probeerde Wisse dieper in te gaan op het betekenisverlies van geloof door culturele ontwikkelingen. Als we begrijpen waarom geloven voor velen niet of minder relevant is geworden, zou het ons kunnen helpen om opnieuw ons geloof te verwoorden en de betekenis hiervan te verhelderen. [Waarschuwing: onderstaande is mijn weergave van uitleg en gesprek, en hoeft dus niet noodzakelijkerwijze waar te zijn]
Kennis
De Verlichting heeft een krachtige en blijvende invloed op ons westerse denken. De filosoof Immanuel Kant onderscheidde drie domeinen die toegang verschaffen tot het begrijpen van onze werkelijkheid: kennis, het goede en het schone. De belangrijkste toegang tot de werkelijkheid is kennis: waarheid kan alleen gebaseerd zijn op feiten. Gelovigen die in dit denken meegingen, konden dus ook niet meer via dit domein over geloof spreken. Ondanks vele pogingen van apologeten zijn waarheidsclaims alleen overtuigend voor gelovigen.
Het goede
Waar de waarheidsclaim geen aan betekenis heeft verloren, worden nieuwe wegen gezocht om de relevantie van geloven onder de aandacht te brengen. Het tweede domein dat Kant onderscheidt, die van het goede (moraal en ethiek) is lang door verschillende kerken omarmt: het goede doen als de kern van het christelijke gedachtegoed. Ook dit domein lijdt aan betekenisverlies. Als anderen (anders dan christelijk) ook het goede doen, is er dan een wezenlijk verschil met het christelijke ‘goed-doen’? Als het goede doen de kern is, waarom zou je dan nog aansluiting zoeken bij een kerk?
Het schone
In het zoeken naar hernieuwde betekenis kreeg het derde domein (het schone) meer en meer ruimte in verschillende kerken. De schoonheid van de liturgie, kunst, taal, etc kan ontroeren en het transcendente in aanwezigheid brengen. Deze schoonheid is echter niet meer verbonden met waarheid waardoor het door niet ingewijden als een leeg omhulsel ervaren kan worden.
In mijn beleving laat deze analyse zien waarom de kerken in het Westen zoveel moeite hebben om in onze cultuur te overleven. Kerken die de waarheid aanzeggen en verkondigen vinden weinig aansluiting en betekenis in de cultuur. Het terugtrekken op eigen geloofsgrond en het buitensluiten van cultuur wordt steeds lastiger, omdat gelovigen op andere terreinen van het leven de invloed van de cultuur aan den lijve ondervinden. Het ‘goede doen’ en ‘schoonheid’ blijken in de lucht te hangen wanneer er geen geloofsinhouden meer aan gekoppeld zijn.
Maar wat dan?
Maarten Wisse beschrijft in het tweede deel van zijn boek hoe je zou kunnen geloven. Welke geloofselementen juist in onze tijd van betekenis kunnen zijn. Interessant is dat Tom Wright in Eenvoudig christelijk spreekt over ‘echo’s van een stem’ en wijst op elementen uit de hierboven genoemde domeinen. In onze cultuur zijn meerdere dilemma’s als richtingwijzers te vinden die iets laten zien van een betere wereld of van iets dat (iemand die?) ons overstijgt: het verlangen naar eerlijkheid en gerechtigheid, terwijl het ons maar niet lukt om een rechtvaardige wereld te maken. Het verlangen naar spiritualiteit, naar betekenis, terwijl de troosteloosheid maar niet overwonnen wordt. Het verlangen naar goede en opbouwende relaties, terwijl we scherpe conflicten en pijn maar niet achter ons kunnen laten. Tenslotte wijst Wright op het verlangen naar schoonheid, terwijl schoonheid ons steeds door de vingers glipt.
Een antwoord op het betekenisverlies is om opnieuw na te denken en te spreken over de relevantie van geloof in onze cultuur, in ons eigen leven. In mijn beleving is het christelijk geloof uiterst relevant – Jezus Christus is gekomen om enerzijds mensen die zich verloren en vervreemd voelen thuis te brengen, anderzijds om kwade machten een halt toe te roepen. Met andere woorden: geloven brengt het inzicht dat er kwaad is, zicht op verlossing door Jezus Christus, en een manier van leven zodat gelovigen lichtdragers en lichtbrengers worden. Hier kom in een volgende blog nog op terug.
Alexander Veerman 