Waardevol – lessen van onze ouderen deel 3

Vandaag (23 februari 2016) was de derde bijeenkomst van de seniorenkring. Het thema van deze middag was ‘de waarde van de ouderdom’. Opnieuw was er een mooie opkomst van meer dan 20 personen die samen ruim 1800 jaar wijsheid meenamen. Het kon dan ook niet anders dan dit een waardevolle en inspirerende bijeenkomst zou worden.

Economisch denken 

Deze middag stond de vraag centraal hoe de ouderdom in onze samenleving gewaardeerd wordt. Een spannende vraag, omdat in onze samenleving veel nadruk is komen te liggen bij economische argumenten. De leidende vraag van de overheid lijkt ‘Wat zijn de kosten’ te zijn. In zichzelf geen verkeerde vraag, maar wanneer daar alle nadruk op ligt, kan dat het gevoel oproepen dat ouderen en (chronisch) zieken vooral kostenposten zijn. Dit gevoel werd door de meeste aanwezigen wel herkend. Deze benadering roept bij de ouderen onrust en zorg op. De oorzaak ligt, wat de aanwezigen betreft, vooral bij de overheid. Want wat mooi was, is dat veel ouderen de jongere generaties als beleefd en belangstellend beleven. Contacten met jongere generaties worden bijzonder op prijs gesteld.

De Bijbel over ouderdom

In de Bijbel wordt op verschillende manieren over ouderdom gesproken. Allereerst is een hoge leeftijd een teken dat God met je is. Ouderdom is een zegen van God. Daarnaast beschrijft de Bijbel ouderdom echter ook als een verlieservaring. Zo staat in Prediker 12, 1 ‘Gedenk daarom je schepper in de dagen van je jeugd – voordat de slechte dagen komen en de jaren naderen waarvan je zegt: In deze jaren vind ik weinig vreugde meer.’ Hoewel de aanwezigen deze tekst veel te negatief vonden (ook in de dagen van ouderdom is er wel degelijk sprake van vreugde) riep het ook herkenning op. Oud zijn is niet gemakkelijk: het bereiken van een hoge leeftijd betekent niet alleen dat onderweg afscheid moet worden genomen van mensen die je lief en dierbaar zijn, ook nemen de eigen mogelijkheden af. Onze geest is vaak nog krachtig en jonger dan ons lichaam doet vermoeden. Oud zijn betekent ook een weg vinden in toenemende afhankelijkheid.

Tot slot ziet de Bijbel ouderdom als een bron van wijsheid. Zo lezen we in Spreuken 16, 31 ‘De ouderdom is een prachtige kroon, je vindt hem op de weg van de rechtvaardigheid’. En in Psalm 71,18 ‘Nu ik oud en grijs ben, verlaat mij niet, o God, zodat ik het nageslacht, elk nieuw kind, kan verhalen van de macht van uw arm.’ Misschien ligt in dat laatste wel de kern van het belang van ouderen: het getuigen van de kracht die hen steeds weer doet opstaan en voor hen toekomst opent, ook op hoge leeftijd.

Lessen van onze ouderen

Oud zijn vraagt om levenskunst. Het komt er immers op aan om een weg te vinden in het lijden dat met de ouderdom mee gegeven lijkt te zijn. In deze bijeenkomst werd een aantal lessen aangereikt:

1. Leer te luisteren. Luisteren maakt ruimte voor de ander en verrijkt het eigen leven.
2. Probeer zolang als het gegeven is om te zien naar anderen. Het zorgen voor de ander geeft invulling aan het eigen leven.
3. Probeer steeds weer om op te staan: onderneem dingen. Blijf niet op de stoel zitten.
4. Wacht niet tot het sterfbed om met elkaar te spreken over wat waardevol is en wat de ander voor je betekent.
5. Kijk om je heen en probeer je vast te houden aan wat nog wél kan, in plaats van steeds weer stil te staan bij wat niet meer lukt.
6. Kijk vooruit, blijf niet omzien naar wat geweest is.
7. Accepteer je omstandigheden. Bedenk wel dat die acceptatie tijd kost. Het is goed om stil te mogen staan bij de pijn van verlies en mogelijkheden.
8. Vertrouw op de kracht en flexibiliteit van de menselijke geest: we hebben een ongelofelijk vermogen om ons aan te passen aan nieuwe omstandigheden.
9. Weet dat de dragende grond onder ons bestaan God is. Misschien blijven er veel vragen, maar de belofte van Gods nabijheid is de kracht die de dag mogelijk maakt.

Tot slot: een verhaal

We eindigden met een verhaal dat via Facebook werd gedeeld: ‘Tot tien tellen’

“Ik heb een hand vol klachten”, zegt ze.

“Zal ik ze eens allemaal opnoemen?”

Ik schuif wat onrustig in mijn stoel.

Ach, heden, daar heb je weer zo’n klaagverhaal !

Ik heb er heel wat in mijn leven moeten aanhoren….

Ik zou een hele “bijbel” vol met klaagliederen kunnen schrijven, neem dat maar van mij aan.

Maar ja, wat doe je als het je werk is?

Wat doe je, als je geroepen bent om in Jezus’naam klaagverhalen aan te horen?

Als niemand, helemaal niemand meer naar je luisteren wil, dan pas ben je écht eenzaam…..

 

“Nou, vooruit,” zeg ik, al mijn moed bij elkaar rapend, “laat maar eens horen….”

En dan begint ze haar litanie :

“Eerste vinger : mijn werkeloze man.

Tweede vinger : mijn darmklachten.

Derde vinger : mijn oogziekte.

Vierde vinger : mijn rumoerige buren.

Vijfde vinger : mijn jaloerse familie.

Ziet u wel, een hele hand vol !”

Het klinkt bijna triomfantelijk en als ik goed naar haar gezicht kijk, dan lijkt het wel alsof ze zeggen wil : Ziezo, daar heb je niet van terug, hè?

Ik knik.

“Dat is niet mis”, zeg Ik.

“Dat is inderdaad een hele hand vol.

En die andere hand dan, als ik vragen mag?”

“O, dat zijn de zegeningen”, zegt ze – en nu is het alsof haar gezicht begint te stralen.

“Wilt u die ook horen?”

“Nou, als het niet te veel gevraagd is, wel graag, ja”, zeg ik, nog stomverbaasd over deze onverwachte wending.

“Nou, daar gaan we dan.

Eerste vinger : dat we nog elke dag genoeg te eten hebben.

Tweede vinger : dat we zo’n mooi huis hebben.

Derde vinger : dat er altijd mensen zijn die me willen helpen.

Vierde vinger : dat ik niet nog veel meer ziektes heb.

Vijfde vinger : dat ik aan de andere kant rustige buren heb.

Nou, dat is ook precies een hand vol, ziet u wel?”

 

Ik kan het niet ontkennen.

In stilte kijk ik naar haar beide, naar mij toegestoken handen.

Het zijn twee handen die al heel wat verdriet hebben gedragen.

Twee handen, die al heel wat tranen hebben weggeveegd.

Twee handen, die zich vaak tot een vuist gebald hebben.

Twee handen, die weten wat “leven” is…..

“En weet u wat ik nou zo mooi vind?”

“Nou?”, vraag ik.

“Wat er gebeurt als je gaat bidden.”

 

“Als je gaat bidden?”

“Ja, als je gaat bidden, dan gebeurt er iets met je handen.

Kijk, dan gaat mijn rechterhand, die van de zegeningen, naar de linker, ziet u wel?

En dan vouw ik de vingers van mijn rechterhand, die vingers van de zegeningen, tussen de vingers van mijn linkerhand.

En dan komen dus eigenlijk al die zegeningen tussen die beroerde dingen in te zitten.

Dan houd ik dus eigenlijk die vervelende dingen tégen met mijn

zegeningen, als u begrijp wat ik bedoel.

En zo bid ik dan.

Dan zeg ik eerst tegen God waar ik over in zit en wat me pijn doet.

Maar daarna tel ik de zegeningen, begrijp u wel, die vijf van mijn rechter-hand.

En dan zeg ik tegen God : Dank U wel, Here God, dat ik die andere hand ook nog heb !

Die houdt de zaak mooi in evenwicht, vind u niet?

En zo bid ik dan, begrijpt u wel?

Ik vouw de zegeningen gewoon tussen de beroerde dingen in.

En dan is het net alsof ze niet zo beroerd meer zijn….”

 

Ik knik opnieuw.

Ik vouw mijn handen.

En in gedachten tel ik – tot tien.

Helaas, u bent te duur

Vorige maand (16 augustus 2014) besteedde Een Vandaag aandacht aan de vraag of er een maximumprijs zou moeten komen voor behandelingen. Een vraag die opkomt door de almaar stijgende kosten voor de zorg. Al langere tijd blijkt het lastig te zijn om de zorgkosten onder controle te krijgen. De verwachting is dat de zorgkosten in de komende jaren nog behoorlijk op zullen lopen. Een van de oorzaken zijn de snelle ontwikkelingen van nieuwe, vaak uiterst kostbare  behandelingen en medicijnen. Er komen meer patiënten bij en de behandelingen worden duurder. Daardoor dringt de vraag zich op: hoelang is dit nog betaalbaar en kunnen we op deze manier door gaan? Onderzoek onder medisch specialisten laat zien dat een meerderheid van deze beroepsgroep voor een prijsplafond is: een commissie van wijzen moet vast gaan stellen hoeveel een ‘gewonnen’  levensjaar mag gaan kosten.

Hoewel de vraag een uitermate belangrijke vraag is (hoe houden we de zorg betaalbaar) is de gekozen richting schadelijk voor de patiënten en voor de onderlinge verbondenheid in de samenleving. Dat komt ook naar voren in de reportage. Wouter Bos, voorzitter Raad van Bestuur van VU Medisch Centrum, zegt onder andere: “eerlijk afspreken wanneer we niet meer solidair kunnen zijn.”  Wanneer de discussie over zorg wordt beperkt tot kostenposten, gaan er twee dingen mis. Allereerst reduceren we mensen tot kostenposten. Niet alleen moet een patiënt verwerken dat zij of hij ernstig ziek is en herstel niet meer mogelijk is, ook zal de patiënt zich bewust moeten zijn van de kosten. Wat verwachten we van deze benadering? Verwachten we dat een man van 57 die aan alvleesklierkanker lijdt, tot de conclusie komt dat een behandeling wel erg duur is en dat hij afziet van een levensverlengende kuur? ‘Ja, u hebt gelijk, dat is wel veel geld voor 6 maanden’. Wanneer we te maken hebben met de patiënt dan hebben we te maken met een mens met relaties, dromen, verlangens en angsten. Een mens laat zich niet terugbrengen tot een bedrag. Een geliefde is altijd meer dan de kosten.

In de tweede plaats wordt voorbijgegaan aan de waardigheid van het leven. De discussie zou niet beperkt moeten worden tot de vraag wat een levensjaar mag kosten. De discussie zou moeten gaan over de vraag wat de waardigheid van het leven dient.  Dan gaat het niet alleen om de vraag naar waardig leven, maar ook om waardig sterven. Niet alle behandelingen die mogelijk zijn, zijn ook gewenst. Onderzoek laat zien dat mensen vaak onnodig in de laatste fase in het ziekenhuis verblijven. Zowel de patiënten als de direct betrokkenen zouden liever zien dat de patiënt in de terminale fase in een huiselijke omgeving zou verblijven.

Daar komt bij dat het een risicovolle ontwikkeling is wanneer deze ethische discussie tot de economische overwegingen wordt beperkt. Gaan we op deze manier alle chronisch zieken en beperkte medemensen beoordelen?

Het is goed om naar de kosten te kijken. Het blijkt dat daar ook nog rek in zit. Medicijnen blijken in Portugal de helft goedkoper dan in Nederland.  Als het echter gaat om het ontwikkelen van een visie op chronisch zieke en terminale patiënten zal de waardigheid van een mensenleven centraal moeten staan. Dat vraagt om solidariteit. Een samenleving die zieken en stervenden aan hun lot overlaat, is ten dode opgeschreven.

Hoeveel mag een mens kosten?

Het is misschien een rare vraag: hoeveel mag een mens kosten? Het zorgwekkende is, dat in onze samenleving en in het ontstane politieke klimaat dit een hele gewone vraag is geworden. Enkele voorbeelden: in een ingezonden brief in dagblad Trouw schreef een oudere dat hij goede zorg verdient op zijn oude dag, omdat hij altijd trouw betaald heeft en gezond is geweest. Het raakt de discussies over de bezuinigingen in de zorg, waarbij chronisch zieken en ouderen al snel als kostenpost worden opgevoerd. Nu de overheid de vergoeding voor chronisch zieken aan zorgverzekeraars wil verminderen, komt er een ‘strijd’ om gezonde klanten binnen te halen. De solidariteit tussen mensen onderling, tussen ouderen en jongeren en tussen zieke en gezonde mensen staat geweldig onder druk.

Ander voorbeeld: vanuit mijn eerdere werk ben ik enkele malen betrokken geweest bij het opzetten van preventieprojecten om seksueel misbruik terug te dringen. Wanneer er subsidie bij de overheid of bij zorgverzekeraars moest worden aangevraagd, was het belangrijkste argument de maatschappelijke kosten die  geweld met zich meebrengen. Immers, een slachtoffer van geweld is duur: zij / hij heeft vaak medische zorg nodig, is psychisch labiel. Daardoor zijn slachtoffers relatief vaker werkloos, etc. etc. Het maakte en maakt mij kwaad dat het in een dergelijke discussie niet gaat over de ernst van geweld en over de noodzaak dat wij opkomen voor onze kwetsbare medemensen.

Dezelfde redenering is terug te zien bij diverse discussies over gezondheidszorg en welzijn. Het gaat niet langer over recht en gerechtigheid, over solidariteit en verbondenheid, maar over economische motieven. Hoeveel mag een mens kosten – als het om een ander gaat, tenminste. Want dat is een andere ontwikkeling in onze samenleving die mij zorgen baart. We zijn meer en meer op onszelf gericht. We kijken minder naar het welzijn in de breedte, naar onze verbondenheid met onze naasten, maar raken gefocust op eigenbelang. Waarom zou ik meebetalen aan iets waar ik zelf geen last van heb?

Deze beide ontwikkelingen in de samenleving (economie als belangrijkste argument en individualisme) staan haaks op de visie van de Bijbel. Een belangrijk uitgangspunt is het beschermen van kwetsbare mensen. Als er al onderscheid wordt gemaakt in de Bijbel, dan is het in het voordeel van de zwakke en gebutste naaste. Zo lezen we bv in Deut 10: 17 Want de HEER, uw God, is de hoogste God en Heer. Hij is de grote, de machtige, de ontzagwekkende God. Hij handelt zonder aanzien des persoons en is onomkoopbaar; 18 hij verschaft weduwen en wezen recht, neemt vreemdelingen in bescherming en voorziet hen van voedsel en kleding. 19 Ook u moet vreemdelingen met liefde behandelen, want u bent zelf vreemdelingen geweest in Egypte.

Daarnaast is in de Bijbel ieder mens kostbaar in Gods ogen. Er zijn zoveel teksten waarin die liefde van God voor zijn schepselen naar voren komt. In Jesaja 43,4 lezen we hoe kostbaar Gods volk is in zijn ogen: Jij bent zo kostbaar in mijn ogen, zo waardevol, en ik houd zo veel van je dat ik de mensheid geef in ruil voor jou, ja alle volken om jou te behouden. 

Die liefde is ook terug te zien in het reddend handelen van Jezus Christus. Het was Jezus die zijn gode-gelijk zijn heeft afgelegd, mens is geworden en zijn leven heeft gegeven om ons te redden (Fil 2, 5 – 8). In Joh 3, 16 lezen we:  Want God had de wereld zo lief dat hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.

Als gemeente mogen wij steeds opnieuw vanuit die grote liefde van God een tegenstem zijn in de samenleving. We zijn het zout van de aarde en het licht van de wereld. Dat zíjn we al. In de gemeente worden we bemoedigd en uitgenodigd om tot zegen te zijn in ons dagelijks leven. De gemeente als bewaarplaats van het geheim van Jezus Christus.

Misschien is het een goede vraag in de 40-dagen tijd. Hoeveel mag een mens kosten? En hoe kunnen wij handen en voeten geven aan de noodzakelijke solidariteit? Hoe kunnen wij een tegengeluid laten horen in de discussie over de  waarde van een leven? Wat mag het mij kosten?