Op de rand van de eeuwigheid

De laatste van de vier middagen van de seniorenkring 2017 (een samenwerking tussen de Ontmoetingskerk en de Vriezenhof) ging over ‘leven op de rand van de eeuwigheid’. Het is vaak niet gemakkelijk om te spreken over sterven en over de dood. Het raakt aan diepe geloofsovertuigingen, en soms raakt het aan een existentiële angst. Toch is het noodzakelijk om aandacht te hebben voor leven, sterven en dood. Onbewust kan het ons immers behoorlijk bezig houden. Het is goed om bewust te worden van vragen en wensen.

Waardevol

Het gesprek met familie en/of vrienden over het toeleven naar het sterven, over de waarde van het leven, over de verwachting van wat komt na de dood, en over de uitvaart zelf blijkt van grote waarde. Het valt niet mee om deze thematiek onder woorden te brengen. Soms is het zoeken naar woorden, stamelen misschien, maar het delen van gedachten rond leven en sterven leidde volgens de deelnemers tot waardevolle en intieme gesprekken.  Tegelijkertijd zijn deze gesprekken ook ingewikkeld, omdat ook lastige thema’s niet uit de weg gegaan moeten worden. Het is goed om te spreken over wel of niet reanimeren in het ziekenhuis, de mogelijkheden rond palliatieve sedatie en adequate verzorging in de terminale fase.

Levenskunst

De laatste levensfase maakt ook zichtbaar wat het leven de moeite waard maakt. De ouderdom wordt gekenmerkt door ervaringen van verlies: verlies van mogelijkheden, verlies van gezondheid en verlies van mensen die je lief en dierbaar zijn. Juist de mensen die je met de voornaam aanspraken, vallen in deze fase weg. Levenskunst is om in het lijden en in de voortdurende momenten van verlies, de vreugde van het leven vast te houden.

Verhouden met het lijden

Opvallend is dat de waarde van het leven wordt herkend, en de zin en betekenis wordt ervaren, wanneer mensen zich het verhouden met het lijden en met het sterven, en zich er niet voor afsluiten. Wat wij van ouderen kunnen leren, is levenskunst: het vermogen om de dag te ontvangen en van het kleine en gewone te kunnen genieten. Om niet de beperkingen en het verlies leidend te laten zijn, maar de mogelijkheden en de ruimte van de dag.

Leven op de rand van de eeuwigheid

Leven op de rand van de eeuwigheid raakt enerzijds aan de schaduwzijde van het leven: de beperkingen, het verdriet, het ontbreken van toekomst. Aan de andere kant betekent deze fase ook een zoeken naar en vinden van vrede met God. Het leven met en vanuit Gods genade geeft rust en kracht in de dagen die komen, in het nadenken over het sterven en vertrouwen in het leven na de dood. Vooral de hoop die spreekt uit het leven na de dood, geeft mensen in de laatste levensfase bemoedigende rust en kracht voor de dag.

Vragen rond de hemel

Wel brengt het nadenken over de hemel ook vragen mee. Voor sommigen roept Gods oordeel ook angst en zorg op. Misschien is het goed om juist dan vast te houden aan de belofte van God: ‘ Ik laat niet los wat mijn hand is begonnen’.  We mogen leven van Gods genade. als we aarzelen en twijfelen of Gods liefde voor ons is weggelegd, mogen we vertrouwen op Jezus Christus die handen en voeten aan Gods liefde heeft gegeven. Hij is op aarde gekomen – niet om perfecte mensen in het zonnetje te zetten, maar om mensen die verdwaald zijn geraakt en zich verloren voelen te zoeken en thuis te brengen.

“Zie de mens”

In de afgelopen periode passeerden verschillende nieuwsberichten die me niet onberoerd hebben gelaten. Uit de presentatie van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) blijkt dat het aantal meldingen van euthanasie bij psychiatrische patiënten en dementerenden is gestegen. Daarnaast is er veel commotie over het voornemen van minister Schippers dat de Nip-test vanaf 2017 voor iedereen beschikbaar moet zijn.  Tot slot trof het me dat stellen met een kinderwens bij het UMCG terecht kunnen voor een test die berekent hoe groot de kans is op een ernstige erfelijke ziekte.

Twee stemmen

In de reacties op deze ontwikkelingen komen twee stemmen naar voren die mijns inziens niet tegen elkaar uitgespeeld zouden moeten worden. De ene stem benadrukt hoe waardevol het leven is van dementerenden, verstandelijk beperkten of kinderen die te maken hebben met ernstige ziekten. ‘Mogen zij, mogen wij, er niet meer zijn?’ is de scherpe vraag die gesteld wordt. Als reactie op de soms te rooskleurige voorstelling van de omstandigheden van deze groep medemensen, vraagt de andere stem aandacht voor het lijden, de uitputting van de mantelzorgers en de altijd aanwezige zorgvragen.  Beide visies zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wanneer een van beide stemmen niet gehoord wordt, kan gemakkelijk de werkelijkheid ontsporen. Wanneer beide stemmen samen mogen klinken, opent zich misschien het geheim van het goede leven.

Ouderen

Afgelopen weken heb ik een seniorenkring geleid. Met meer dan 20 ouderen van rond de 80 jaar spraken we over de waarde van het leven, over levenskunst. Al deze ouderen kenden vrienden, broers of zussen of partners die te maken hadden met Alzheimer of dementie. Sommigen merkten dat ze zelf vergeetachtig begonnen te worden. Toch overheerste niet de angst voor het verlies van controle, voor verlies van de regie. Zij spraken het vertrouwen uit in de veerkracht van de menselijke geest. Ze ontleenden kracht en hoop aan de trouw en zorg van naasten. Ze leerden in de loop van de tijd om nog meer het kleine en vanzelfsprekende te koesteren en te waarderen. In dat kleine opent zich het geluk.

Ernstig ziek

Een tijdje geleden was ik op een uitvaart van een zoon van iemand met wie ik heb samengewerkt. Zijn zoon had een ernstige stofwisselingsziekte.  De ziekte kwam pas later aan het licht, na talloze onderzoeken vanwege allerlei klachten. Het was een heftige boodschap die hard aankwam. Niet alleen betekende deze ziekte dat de zoon te maken zou krijgen met ernstig lijden dat ook een zware wissel zou trekken op het gezin, maar ook zou hij niet oud worden. Hij stierf voor zijn twintigste levensjaar. Zijn ouders en zussen haalden tijdens de uitvaart herinneringen op. Wat opviel, was hoeveel deze jongeman voor het gezin betekend had. Het had iedereen veel gekost. Aan voortdurende zorg, aan gemiste aandacht voor de andere kinderen. Toch had hij een onvergetelijke indruk nagelaten. Niet zijn ziekte, maar zijn persoonlijkheid, zijn strijd en zijn eigenheid werden herinnerd. Het decor van zijn leven was de stofwisselingsziekte, maar hijzelf was zoveel meer.

Down

Een nichtje van ons heeft het syndroom van Down. Je zou kunnen stellen dat haar leven wordt getekend door haar beperkingen. Ze kan zich niet zo goed verstaanbaar maken, het lopen gaat niet altijd gemakkelijk en ze woont in een kleinschalige instelling. Toch is dát niet haar verhaal. Zij is zoveel meer dan Down. We zijn oprecht blij dat we haar mogen kennen en met haar mogen optrekken.

Streven naar geluk

In mijn beleving is de drijvende kracht achter de ontwikkelingen in de samenleving en de gezondheidszorg het verlangen en het streven naar geluk. Het voorkomen van lijden en het controleren of eindigen van pijn zijn logische en oprechte verlangens. Tegelijkertijd lijkt het ook de gedachte te voeden dat het leven maakbaar is en dat het bereiken van een zekere mate van perfectie het geluk dichterbij brengt. Als mijn leven voltooid is, is het goed om er een einde aan te maken.

Als ik luister naar de kwetsbare jongeren met een chronische ziekte, als ik kijk naar de mensen met het syndroom van Down, als ik in gesprek ben met ouderen die getekend zijn door hun levensverhalen, dan opent zich het geheim van het leven in het uithouden in de gebrokenheid en kwetsbaarheid. Levenskunst is niet het voorkomen van lijden, maar het verhouden tot het lijden.

Ik hoor hen zeggen: zie de mens, niet alleen de ziekte of de beperking. Zie mij. Want ik ben  wie ik ben – juist in hoe ik met mijn omstandigheden worstel.