De grootste bedreiging die niemand wil zien

In de afgelopen tijd volgden en volgen schokkende onthullingen elkaar in snel tempo op. In januari 2017 werd een rapport gepubliceerd over misbruik in opvanghuizen voor kinderen in Ierland. Deze instellingen stonden onder toezicht van overheid, kerken of liefdadigheidsinstellingen. Bij 20 van de 22 onderzochte instanties bleek sprake van misstanden.

Het schilderij ‘Hartpijn’ van Esther Veerman verbeeldt de ernstige gevolgen van misbruik

Verschillende topsporters hebben in interviews aangegeven dat zij te maken hebben (gehad) met seksuele intimidatie of misbruik. Deze onthullingen volgen op berichten over stelselmatig misbruik in de sportwereld in Engeland. Inmiddels wil het NOC*NSF onderzoek gaan doen naar misbruik en intimidatie in Nederland.

In Australië komen verbijsterende cijfers naar voren. Zeven procent van de priesters heeft zich schuldig gemaakt aan seksueel misbruik. De Anglicaanse kerk maakte bekend dat er tussen 1980 en 2015 1082 klachten zijn ingediend.

De cijfers over 2016 over kinderporno in Nederland stemmen niet hoopvol. Het meldpunt kinderporno spreekt over explosieve groei in het aantal meldingen. De politie heeft niet voldoende menskracht om op al deze meldingen adequaat te kunnen reageren.

Seksueel misbruik komt overal voor

Deze opsomming is verre van compleet, maar het geeft aan dat seksueel misbruik een ernstig probleem is. Het is niet beperkt tot een bepaald land of tot een bepaald instituut. Het is niet een probleem van de Katholieke kerk of van een Afrikaans land. Seksueel misbruik komt overal voor, in allerlei verbanden, in allerlei culturen. Drie dingen springen in het oog:

Grote gevolgen

het aantal slachtoffers is overweldigend. In vrijwel alle onderzoeken  komt naar voren dat tussen de 10 en 30% van de onderzochte groep te maken heeft gehad met seksuele intimidatie of misbruik. In de tweede plaats blijken de gevolgen van seksueel misbruik zowel op de korte als op de lange termijn ingrijpend te zijn. In de derde plaats blijken de instanties vrijwel zonder uitzondering zich vooral zorgen te maken over hun ‘goede’ naam. Verhalen van misbruik worden de kop ingedrukt, ontkend of afgekocht.

Slachtoffers in de kou?

Als het niet langer verzwegen kan worden, is er een sterke behoefte om het boek dicht te doen en als instituut de voor hen beschamende verhalen achter zich te laten en zich op de toekomst te richten. Zo sloot de Katholieke Kerk het meldpunt, ondanks protesten van de belangenvereniging voor slachtoffers (Vpkk). Hetzelfde is zichtbaar bij het meldpunt voor misbruik binnen de jeugdzorg. De overheid wil een verjaringstermijn voor slachtoffers instellen waardoor het moeilijker wordt om als slachtoffer erkenning te krijgen. De belangenvereniging is een petitie gestart om dit te voorkomen.

Waar is de woede?

Het roept de vraag op waar de verontwaardiging blijft over het misbruik van onze kwetsbare kinderen en volwassenen. Generaties groeien op, getekend door het beschadigende misbruik. Generaties groeien op met psychische en fysieke problemen. Generaties groeien op die proberen om het misbruik te compenseren en het misbruik doorgeven.

Het is misschien wel de grootste uitdaging waar we als samenleving voor staan. Hoe kunnen we onze kinderen beter beschermen? Hoe kunnen we onze gekwetste en beschadigde medemensen voldoende ondersteuning bieden?

Bezuinigingen

Het is pijnlijk en verdrietig dat juist in deze tijd – opnieuw – bezuinigd wordt op traumatherapie. Het herstellen van een trauma en het een plek geven van alle gevolgen vraagt tijd. En kost geld. Wat zou het onze samenleving sieren en ten goede komen wanneer we alles op alles zetten om de juiste zorg voor onze gekwetste en beschadigde medemensen aan te kunnen bieden. Wat zou het onze samenleving sieren wanneer we durven investeren in het beschermen van onze kinderen en investeren in de zedenpolitie.

Stichting Kunst uit geweld laat aan de hand van schilderijen en gedichten de pijn en schade van het geweld, en de kracht van mensen die slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld, zien.

 

De engerd zit in de huiskamer

Begin februari 2016 presenteerde de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel geweld tegen kinderen, Corinne Dettmeijer, het eerste deel van het rapport Ontucht voor de rechter. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat daders van fysiek seksueel geweld meestal bekenden van het slachtoffer zijn. In drie kwart van de gevallen blijken de daders familieleden of bekenden van het slachtoffer te zijn.  Het is een schokkende en verontrustende bevinding, omdat het zo haaks staat op het door zovelen veronderstelde beeld van de onbekende dader.

Woonkamer

Het gevaar komt dus niet van buiten, van de enge man in de bosjes, maar bevindt zich in onze woonkamer. In het centrum van ons bestaan. We leren onze kinderen op te passen voor de dreiging van buiten, maar hoe moeten we onze kinderen beschermen als juist onze partners, vrienden, collega’s en familieleden daders zouden kunnen zijn? Dit onderzoek raakt aan de fundamenten van ons bestaan.

Stilte

Het onderzoek heeft gepaste aandacht gekregen. Een interview bij een talkshow. Een artikel in de kranten. Maar verder doen de uitkomsten van het onderzoek geen stof opwaaien. Er is geen maatschappelijke verontwaardiging of zorg om de kinderen. Die stilte is verrassend, omdat de aanrandingen in Keulen en de berichtgevingen over pedoseksuelen wekenlang natrillen in de media. Waarom is het zo stil?

Maatschappelijk probleem

Steeds weer blijkt het zwijgen over seksueel misbruik lastig te doorbreken. Eigenlijk is dat vreemd. Vele onderzoeken tonen steeds opnieuw aan dat meer mensen slachtoffer worden van een vorm van seksueel misbruik dan gedacht. Of het nu onderzoeken zijn naar misbruik van bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke beperking, naar misbruik binnen de kerk (Commissie Deetman), binnen de jeugdzorg (Commissie Samson), naar misbruik in Nederland in het algemeen (Movisie) of in Europa – het valt nooit mee.

Ook laten onderzoeken zien dat de gevolgen van seksueel misbruik ernstig kunnen zijn. Mensen kunnen hun leven lang in meer en mindere mate de last van het misbruik met zich meedragen.

Dit brengt ook hoge maatschappelijke kosten met zich mee. De kosten van kindermishandeling voor de samenleving in Nederland zijn voor 2003 door Meerding geschat op meer dan 900 miljoen euro per jaar.

Zwijgen

Ondanks deze gegevens ontbreekt adequaat beleid. Enerzijds mag de strijd tegen huiselijk en seksueel misbruik rekenen op goede aandacht. Overal in Nederland worden centra seksueel geweld opgezet. Ook is Veilig Thuis in veel burgerlijke gemeenten prominent aanwezig. Anderzijds is er in de afgelopen jaren fors bezuinigd op preventiewerkers in de GGZ. Ook is er bezuinigd op goed functionerende traumacentra, waardoor er lange wachtlijsten zijn voor mensen die hulp zoeken voor hun trauma’s.

Een belangrijke oorzaak voor het zwijgen van de samenleving is dat de echte cijfers over seksueel geweld de illusie van veiligheid aantasten. Hoe kun je je verweren tegen een dreiging van binnenuit? Een kenmerk van trauma is vermijden. Het betekent dat de pijn niet onder ogen wordt gezien en wordt ontkend.

Daar komt bij dat seksueel geweld diep in onze samenleving verankerd is. Als er zoveel mensen te maken hebben gehad met seksueel geweld, moeten we ook constateren dat veel mensen zich schuldig maken aan geweld. Het betekent dat we vragen moeten stellen aan onze cultuur, onze taal en onze gewoonten. Waar fasciliteert de cultuur seksueel geweld? Waar worden in onze samenleving slachtoffers hun stem ontnomen?

Te vaak is het seksueel geweld dat in een familie heeft plaatsgevonden een gedeeld geheim. Een taboe. Ten koste van hen die het geweld aan den lijve moesten ondergaan.

Zondebokken

Een van de mogelijkheden om de illusie van veiligheid in stand te houden, is het mechanisme van de zondebok. Vaak is het slachtoffer de zondebok. Als zij/hij met haar verhaal naar buiten komt, volgt er vaak uitsluiting. Aan de verhalen mag geen geloof worden gehecht. Wanneer het misbruik niet te ontkennen valt,  zal alle woede zich richten op de dader. Als deze uit de gemeenschap is gestoten, is de illusie van veiligheid weer hersteld. Er is geen noodzaak meer om naar  de eigen rol, naar mechanismen en processen te kijken.

Hoe dan wel?

Goede voorlichting en preventie zijn noodzakelijk. Een deel van de daders zijn jongeren tussen de 13 en 16 jaar. Hier is een wereld te winnen. Daarnaast is het goed om kinderen en jongeren niet alleen te waarschuwen voor de enge man in de bosjes, maar hen ook en vooral te leren wat grenzen zijn, waar niemand ongewenst overheen mag gaan.

Ook zouden de kerken een verschil kunnen maken. Het spreken over veiligheid, intimiteit, opvoeding, seksualiteit en grenzen zou een standaard onderdeel moeten vormen van het doopgesprek en het huwelijksgesprek.

De cijfers maken duidelijk dat de engerd in de huiskamer zit. We herkennen hem niet, hij is immers onze vriend. In plaats van ontkennen, zullen we onze kinderen moeten leren om hun grenzen te waarderen en aan te geven. En wij, wij moeten leren om naar onze kinderen te luisteren.

 

Serious Request – belangrijke bewustwording

Het is elk jaar opnieuw indrukwekkend hoeveel mensen in beweging komen voor Serious Request van 3FM. Deze actie verenigt mensen en brengt verbondenheid. Op veel adressen waar ik kom, staat de TV of de radio aan en komen nummers en verhalen de huiskamers binnen. Dit jaar roept Serious Request op om in actie te komen voor meisjes en vrouwen die slachtoffer worden van seksueel geweld in oorlogen en conflicten. “Hands off our girls”.  Het is van groot belang om hier aandacht voor te vragen, omdat elk onderzoek in welke context dan ook steeds weer laat zien dat seksueel geweld een grootschalig probleem is. Bewustwording is noodzakelijk om deze verschrikkelijke misstanden te kunnen bestrijden.

Ernstige gevolgen

De reportages die tussen de nummers te horen zijn, zijn hartverscheurend. Het roept bij mij de vraag op waarom mensen dit anderen aandoen? Hoe kun je leven met het gegeven dat je het leven van een ander zo kapot hebt gemaakt? Overigens niet alleen van het directe slachtoffer, maar ook van zoveel mensen om het slachtoffer heen. De gevolgen van seksueel geweld zijn ingrijpend. Slachtoffers kunnen lijden aan psychische problemen (posttraumatische stressstoornis, depressies, suïcidale gedachten, dissociatieve stooornissen, etc.), hebben moeite om anderen te vertrouwen en relaties aan te gaan, en lijden aan een gebrek aan eigenwaarde. Hun leven zal nooit meer hetzelfde zijn.

Machtsmisbruik

Waarom doe je dit een ander aan? In literatuur worden verschillende verklaringen beschreven: verlangen naar intimiteit, seksualiteit en/of macht. Welke motieven er ook meespelen, het is nooit goed te praten, omdat de dader alleen uitgaat van zijn/haar eigen behoeften en op geen enkele manier rekening wenst te houden met het slachtoffer. De pijn en beklemming van slachtoffers door de bedreigingen of manipulaties van daders zijn indringend in beeld gebracht door stichting Revief. Welke motieven er ook mogen meespelen, seksueel geweld heeft alles te maken met machtsmisbruik. Het beschadigt slachtoffers op een diep niveau. Door iemand op seksuele wijze te misbruiken, wordt de lichamelijke integriteit geschonden. Het raakt aan de kern van ons mens zijn.

Daarom worden meisjes en vrouwen in oorlogen en conflictgebieden zo vaak slachtoffer van geweld.  Hoewel de meeste slachtoffers meisjes en vrouwen zijn, vindt er ook op grote schaal seksueel geweld tegen jongens en mannen plaats. Seksueel geweld gaat vaak samen met andere lichamelijke en psychische vormen van geweld. Het is een middel om tegenstanders te demoraliseren, te vernederen en samenlevingen te vernietigen.

Het begint met bewustwording

Het is goed en van groot belang om hier aandacht voor te vragen. Niet alleen in oorlogen worden mensen slachtoffer van geweld. Ook dicht bij huis, in onze eigen straten, in onze eigen geloofsgemeenschappen, lijden mensen door seksueel geweld. Een recent Europees onderzoek naar geweld tegen vrouwen laat schokkende cijfers zien voor de Nederlandse context:. Bijna driekwart (73%) van de Nederlandse vrouwen is ooit seksueel geïntimideerd; dit komt neer op 4,3 miljoen vrouwen. 18% van de Nederlandse vrouwen heeft ooit seksueel geweld meegemaakt, variërend van verkrachting of poging daartoe tot het onder dwang of bedreiging deelnemen aan seksuele activiteiten. Een op de 10 Nederlandse vrouwen is ooit in haar leven verkracht. Ander onderzoek laat zien dat tenminste 4% van de mannen voor hun 16 jaar te maken heeft gehad met seksueel geweld.

Ook in Nederland zelf hebben we te maken met seksueel geweld. Onderzoek laat zien dat het een grootschalig probleem is en dat de gevolgen van seksueel geweld ernstig zijn. Laten we de handen ineen slaan om dit kwaad te stoppen.

Ondertussen in Nederland – over seksueel misbruik

Afgelopen nacht kon ik niet slapen. Ik dacht aan de 1400 meisjes in Rotherham, Engeland, die in de afgelopen jaren geleden hebben onder stelselmatig seksueel misbruik. Gevangen in een verschrikkelijk web van seksueel misbruik.  Meisjes die worden uitgeleverd aan mannen. Bij het woord ‘uitgeleverd’ huiver ik. Wie leveren uit? Het zijn vaders, broers, moeders, vertrouwenspersonen – het zijn de mensen op wie het kind had moeten kunnen vertrouwen. Het zijn de mensen die de plicht, de roeping hadden om onvoorwaardelijk van het meisje te houden. Wat een diep verraad.

door Esther Veerman

Rotherham

Afgelopen nacht lag ik wakker, en dacht aan de meisjes in Rotherham. Niet alleen werden en worden ze op een gruwelijke manier misbruikt, maar ook werden ze niet geloofd. Het niet geloofd worden – hoe verschrikkelijk moet dat zijn? Hoe diep wordt dan je eenzaamheid? Er was niemand die aan de bel trok. Velen waren op de hoogte of konden op de hoogte zijn geweest, maar er werd opzettelijk de andere kant uit gekeken. Een cultuur van ontkenning. In die cultuur kon het misbruik verschrikkelijke vormen aannemen.

Ook in Nederland

Vannacht kon ik de slaap niet vatten. Ik moest denken aan al die jongens, meisjes en volwassenen die op dit moment te maken hebben met misbruik. Elk jaar worden 62.000 kinderen voor de eerste keer slachtoffer van een vorm van seksueel geweld. Ik moest denken aan al die mensen die slachtoffer zijn geworden van seksueel misbruik en worstelen met de gevolgen. Ik moet denken aan de verstikkende eenzaamheid, omdat het zo zwaar en ongelofelijk angstig is om met je verhaal naar buiten te komen. Wat doet het met je, wanneer je niet geloofd wordt, wanneer je gezegd wordt te zwijgen, wanneer je ontdekt dat er een cultuur heerst van zwijgen, ontkennen en de andere kant opkijken.

Geen geïsoleerd probleem

We mogen niet langer onze ogen sluiten. Seksueel misbruik is niet een geïsoleerd probleem van een gestoorde gek of een zieke groep. Seksueel misbruik komt zo breed voor in de samenleving, dat het blijkbaar diep in onze cultuur is verankerd. Dat is het eerste waar we van doordrongen moeten raken. Misbruik komt in alle lagen van de bevolking voor, en in het overgrote deel van het misbruik is de dader een bekende van het slachtoffer. Het meeste misbruik vindt binnen onze eigen gezinnen plaats.

Cultuur van zwijgen

Waarom wordt er zo vaak en gemakkelijk in alle toonaarden gezwegen over misbruik? Dat daders zwijgen ligt voor de hand. Wanneer een situatie van misbruik uitkomt, valt de hele samenleving over de dader heen. De extreme verontwaardiging is geen meeleven met het slachtoffer, maar een ultieme manier om het kwaad te bezweren. De dader is het geïdentificeerde kwaad en moet worden uitgedreven. Er is geen ruimte om na te denken over het klimaat waarbinnen het misbruik kon ontstaan.

Slachtoffers zwijgen omdat ze vaak loyaal zijn aan de daders. Het zijn immers vaak bekenden. Kun je je broer, oom, vader of tante aangeven? Daarnaast gaat misbruik vaak gepaard met dreiging. Daders bedreigen of manipuleren slachtoffers, zodat ze veel moeten overwinnen om het verhaal naar buiten te durven brengen. Tot slot moeten slachtoffers ook de eigen schaamte overwinnen. Slachtoffers voelen zich vaak schuldig over het misbruik en schamen zich voor wat hen is aangedaan. Blaming the victim, ongeloof en onbegrip verergeren de schaamte.

De omstanders zwijgen omdat de verhalen van misbruik de idylle van veiligheid op het spel zetten. Gezinnen blijken niet zonder meer de hoeksteen van de samenleving te zijn. Sportverenigingen, kerkelijke gemeenschappen, instellingen, scholen en crèches blijken veel minder veilig dan gedacht. Ontkennen en de andere kant op kijken is een manier om de idylle in stand te houden. De nadruk om te vergeven of om het misbruik met de mantel der liefde te bedekken zijn middelen om het zwijgen in stand te houden. Het aanhoren en geloven van de verhalen van de slachtoffers vraagt om ingrijpen, om handelend optreden. Het vraagt om naar onze eigen houding en onze eigen rol te kijken. Luisteren naar het slachtoffer vraagt om betrokkenheid. Neutraal blijven speelt de dader in de kaart en houdt het klimaat waarbinnen het misbruik kan woekeren in stand

Het is tijd om wakker te liggen en op te staan.

Nederland is ziek. Het grote zwijgen over misbruik

Een groepje jongeren op de fiets haalt me in, terwijl ik met de hond een ommetje maak. Het zijn twee jongens en een meisje; ze zijn een jaar of 13, 14. Een van de jongens heeft het hoogste woord. In het voorbijgaan hoor ik hem roepen ‘Nou, en als zij niet wil zoenen, dan zoen ik toch gewoon een ander meisje. Altijd prijs, haha’. Het antwoord van het meisje gaat verloren in de lach van de andere jongen.

Ik moest aan dit voorval denken, toen ik  het bericht op RTL Nieuws las over het rapport van Corinne Dettmeijer, de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen dat morgen (28 mei 2014) gepubliceerd zal worden. De schokkende cijfers die in het rapport genoemd worden, bevestigen de cijfers van eerdere onderzoeken. Nog steeds loopt één op de drie kinderen het risico slachtoffer te worden van een vorm van seksueel geweld. Ruim 20% van de jongens en meer dan 40% van de meisjes krijgen in de loop van hun jeugd te maken met ongewenste aanrakingen of seksuele handelingen.

Al vanaf de jaren ’80 wordt keer op keer door onderzoeken bevestigd dat seksueel geweld een zeer omvangrijk probleem is. Toch lijkt het maar niet tot ons bewustzijn door te dringen. Ja, we schrikken als er een groot verhaal naar buiten komt. Ja, we reageren massaal woedend als we weten dat ergens een pedoseksueel is komen te wonen. Deze verontwaardiging is echter selectief en contraproductief. Het overgrote deel van onze kinderen wordt geen slachtoffer van een pedoseksueel, maar van een bekende in het gezin of van mensen die vertrouwd worden. De verontwaardiging lijkt op het zondebokmechanisme. We lynchen de zondebok en doen alsof we daarmee de veiligheid weer hebben hersteld.

Het probleem is echter vele malen ernstiger en komt ons vele malen dichter op de huid. Het hoge percentage kinderen dat slachtoffer wordt van seksueel geweld geeft aan dat het een geaccepteerd verschijnsel is. Zolang als het niet bekend wordt, natuurlijk. Deze cijfers betekenen niet alleen dat er erg veel kinderen groot worden in onveiligheid, maar dat er dus ook talloze mensen zijn die zich schuldig maken aan seksueel geweld. Wie zijn deze mensen? Misschien is dat wel het schokkendste: het zijn de mensen om ons heen, en misschien zijn wij het zelf wel. Deze werkelijkheid is zo scherp, dat het beter lijkt om hierover te zwijgen.

Zwijgen houdt echter in dat we accepteren dat ook de volgende generatie opgroeit in onveiligheid en met de gedachte dat seksueel geweld een normaal gegeven is. Daarom kunnen we niet langer zwijgen en moeten we ongemakkelijke vragen stellen. Waarom zijn er zoveel mannen (het zijn voor het overgrote deel mannen die misbruiken) die geweld plegen? Het percentage is zo hoog, dat het niet meer gaat om individuele daders, nee het gaat om een maatschappelijk probleem. Hoe komt het dat onze samenleving zoveel daders voortbrengt? Wat is de rol van onze instituten, onze scholing, onze religieuze cultuur, onze sportcultuur, van de pornografie?

Martin Luther King zei: “In the end what hurts the most is not the words of our enemies, but the silence of our friends. Het is tijd om het zwijgen te doorbreken, en als omstanders onze verantwoordelijkheid te nemen.  Het verschil wordt gemaakt op de voetbalvereniging, aan de borreltafel. Het verschil wordt gemaakt in preken en gebeden. Het verschil wordt gemaakt in onze opvoeding, in onze beelden van mannelijkheid en vrouwelijkheid die we aan onze kinderen overbrengen.  Het is tijd dat mannen en vrouwen in invloedrijke posities zich uitspreken tegen seksueel geweld en zich sterk maken voor de strijd tegen misbruik. Het is tijd om op te staan. Luister deze TedTalk