Begin februari 2016 presenteerde de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel geweld tegen kinderen, Corinne Dettmeijer, het eerste deel van het rapport Ontucht voor de rechter. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat daders van fysiek seksueel geweld meestal bekenden van het slachtoffer zijn. In drie kwart van de gevallen blijken de daders familieleden of bekenden van het slachtoffer te zijn. Het is een schokkende en verontrustende bevinding, omdat het zo haaks staat op het door zovelen veronderstelde beeld van de onbekende dader.
Woonkamer
Het gevaar komt dus niet van buiten, van de enge man in de bosjes, maar bevindt zich in onze woonkamer. In het centrum van ons bestaan. We leren onze kinderen op te passen voor de dreiging van buiten, maar hoe moeten we onze kinderen beschermen als juist onze partners, vrienden, collega’s en familieleden daders zouden kunnen zijn? Dit onderzoek raakt aan de fundamenten van ons bestaan.
Stilte
Het onderzoek heeft gepaste aandacht gekregen. Een interview bij een talkshow. Een artikel in de kranten. Maar verder doen de uitkomsten van het onderzoek geen stof opwaaien. Er is geen maatschappelijke verontwaardiging of zorg om de kinderen. Die stilte is verrassend, omdat de aanrandingen in Keulen en de berichtgevingen over pedoseksuelen wekenlang natrillen in de media. Waarom is het zo stil?
Maatschappelijk probleem
Steeds weer blijkt het zwijgen over seksueel misbruik lastig te doorbreken. Eigenlijk is dat vreemd. Vele onderzoeken tonen steeds opnieuw aan dat meer mensen slachtoffer worden van een vorm van seksueel misbruik dan gedacht. Of het nu onderzoeken zijn naar misbruik van bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke beperking, naar misbruik binnen de kerk (Commissie Deetman), binnen de jeugdzorg (Commissie Samson), naar misbruik in Nederland in het algemeen (Movisie) of in Europa – het valt nooit mee.
Ook laten onderzoeken zien dat de gevolgen van seksueel misbruik ernstig kunnen zijn. Mensen kunnen hun leven lang in meer en mindere mate de last van het misbruik met zich meedragen.
Dit brengt ook hoge maatschappelijke kosten met zich mee. De kosten van kindermishandeling voor de samenleving in Nederland zijn voor 2003 door Meerding geschat op meer dan 900 miljoen euro per jaar.
Zwijgen
Ondanks deze gegevens ontbreekt adequaat beleid. Enerzijds mag de strijd tegen huiselijk en seksueel misbruik rekenen op goede aandacht. Overal in Nederland worden centra seksueel geweld opgezet. Ook is Veilig Thuis in veel burgerlijke gemeenten prominent aanwezig. Anderzijds is er in de afgelopen jaren fors bezuinigd op preventiewerkers in de GGZ. Ook is er bezuinigd op goed functionerende traumacentra, waardoor er lange wachtlijsten zijn voor mensen die hulp zoeken voor hun trauma’s.
Een belangrijke oorzaak voor het zwijgen van de samenleving is dat de echte cijfers over seksueel geweld de illusie van veiligheid aantasten. Hoe kun je je verweren tegen een dreiging van binnenuit? Een kenmerk van trauma is vermijden. Het betekent dat de pijn niet onder ogen wordt gezien en wordt ontkend.
Daar komt bij dat seksueel geweld diep in onze samenleving verankerd is. Als er zoveel mensen te maken hebben gehad met seksueel geweld, moeten we ook constateren dat veel mensen zich schuldig maken aan geweld. Het betekent dat we vragen moeten stellen aan onze cultuur, onze taal en onze gewoonten. Waar fasciliteert de cultuur seksueel geweld? Waar worden in onze samenleving slachtoffers hun stem ontnomen?
Te vaak is het seksueel geweld dat in een familie heeft plaatsgevonden een gedeeld geheim. Een taboe. Ten koste van hen die het geweld aan den lijve moesten ondergaan.
Zondebokken
Een van de mogelijkheden om de illusie van veiligheid in stand te houden, is het mechanisme van de zondebok. Vaak is het slachtoffer de zondebok. Als zij/hij met haar verhaal naar buiten komt, volgt er vaak uitsluiting. Aan de verhalen mag geen geloof worden gehecht. Wanneer het misbruik niet te ontkennen valt, zal alle woede zich richten op de dader. Als deze uit de gemeenschap is gestoten, is de illusie van veiligheid weer hersteld. Er is geen noodzaak meer om naar de eigen rol, naar mechanismen en processen te kijken.
Hoe dan wel?
Goede voorlichting en preventie zijn noodzakelijk. Een deel van de daders zijn jongeren tussen de 13 en 16 jaar. Hier is een wereld te winnen. Daarnaast is het goed om kinderen en jongeren niet alleen te waarschuwen voor de enge man in de bosjes, maar hen ook en vooral te leren wat grenzen zijn, waar niemand ongewenst overheen mag gaan.
Ook zouden de kerken een verschil kunnen maken. Het spreken over veiligheid, intimiteit, opvoeding, seksualiteit en grenzen zou een standaard onderdeel moeten vormen van het doopgesprek en het huwelijksgesprek.
De cijfers maken duidelijk dat de engerd in de huiskamer zit. We herkennen hem niet, hij is immers onze vriend. In plaats van ontkennen, zullen we onze kinderen moeten leren om hun grenzen te waarderen en aan te geven. En wij, wij moeten leren om naar onze kinderen te luisteren.
Alexander Veerman 