Huiselijk geweld, depressie en eenzaamheid: taak voor de kerk

Na zes, zeven weken komt er nu enig zicht op een verlichting van de intellectuele lockdown waar Nederland sinds het uitbreken van de coroancrisis mee te maken heeft. Deze tijd is ongekend. Onze wereld is van de ene op de andere dag tot stilstand gekomen. De dagelijkse invulling van ons leven stond en staat volledig op zijn kop: bezoeken, werk, school, sport en ontspanning, niets is meer vanzelfsprekend.

Onzekerheid, rouw en machteloosheid

Het is een tijd waarin allerlei bestaanszekerheden onder druk zijn komen te staan. Het blijkt dat we ons leven veel minder in eigen hand en onder controle hebben dan we dachten. Belangrijke waarden als onafhankelijkheid en eigen regie blijken kwetsbaar.

We hebben te maken met het verdriet en het leed van mensen die geliefden hebben verloren of die familieleden of vrienden op de IC zagen terechtkomen. We hebben gezien hoe haast vanuit het niets onze zorg overspoeld werd met mensen die besmet waren met Covid-19, zodat het uiterste werd gevraagd van het medisch personeel.

We probeerden onze kwetsbare medemensen te beschermen. Ontroerend om te zien welke positieve kracht dit losmaakte in de samenleving. Tegelijkertijd konden we niet voorkomen dat ook in verpleeghuizen het coronavirus kon toeslaan. Ook de noodzakelijke afspraak om bezoek voorlopig niet toe te laten in instellingen trok een zware wissel op bewoners en op partners, familie en  vrienden.

Voor veel werkgevers, ondernemers en werknemers is er financiële onzekerheid en zorg.

Stress

Verlies, onzekerheid, angst en machteloosheid hebben ook effect op onze geestelijke gezondheid. Het kan stress met zich meebrengen. Nu is dat op zich gezond en normaal. Stress is een gezonde reactie op abnormale gebeurtenissen. Tegelijkertijd is het wel van belang om die stress te reguleren door het bijvoorbeeld in gesprek te brengen.

Daar komt nog iets bij: de maatregelen om verspreiding van het virus te voorkomen, treffen een kwetsbare groep die in de nieuwsberichten en in de planning van het kabinet nauwelijks aandacht krijgt. Mensen met een psychiatrische problematiek, mensen die een therapeutisch traject volgen of ambulant begeleid worden en kinderen en jongeren die gebruik maken van jeugdzorg lijken niet in beeld te zijn.

Kracht van geloofsgemeenschappen

Voor de geloofsgemeenschappen ligt hier mijn inziens een belangrijke taak. De meeste geloofsgemeenschappen hebben immers een waardevol netwerk van bezoekers. Vrijwel alle geloofsgemeenschappen hebben één of meerdere professionals in dienst die goed in staat zijn om gesprekken te voeren over betekenisverlening, zingeving, omgaan met rouw en verlies en je weg vinden in eenzaamheid.

Geloofsgemeenschappen zouden in deze fase alert moeten zijn op drie thema’s: huiselijk geweld, eenzaamheid en neerslachtigheid en suïcidale gevoelens.

Eenzaamheid

In veel geloofsgemeenschappen is het bezoekwerk ingrijpend veranderd. Huisbezoek zit er even niet in, dus er is nu veel telefonisch en digitaal contact. Ook deze contacten bieden weer nieuwe mogelijkheden. Geloofsgemeenschappen hebben appgroepen en belcirkels opgezet waardoor er ook weer een hernieuwd contact mogelijk was. In deze contacten was de eerste focus: hoe gaat de gesprekspartner om met de (praktische) gevolgen van de lockdown. Er is aandacht voor eenzaamheid en met name met verschillende (kaarten)acties wordt geprobeerd om eenzame mensen duidelijk te maken dat ze niet vergeten worden.

Neerslachtigheid en suïcidale gedachten

Zouden we niet ook een stapje verder kunnen gaan? Daar waar bezoekers trouw met een zekere regelmaat hun gesprekspartners bellen, ontstaat een vertrouwen waarbinnen zorgen en moeiten gedeeld kunnen worden. Het bezoekteam kan toegerust worden om signalen van neerslachtigheid en suïcidale gevoelens op het spoor te komen om het door te geven aan de professionals. Een ingrijpende gebeurtenis hoeft niet tot een traumatische ervaring te leiden, als er aandacht en goede zorg is. Een tijd terug schreef ik dit over omgaan met moeilijke verhalen.

Bezoekers kunnen een verschil maken door hun trouw en betrokkenheid. Als mensen neerslachtig en somber worden, kunnen suïcidale gedachten meer ruimte krijgen. Deze gedachten krijgen de ruimte om terrein te winnen als niemand het gesprek over suïcidaliteit durft aan te gaan of er naar durft te vragen. Je kunt altijd verwijzen naar 113: zijn bieden ondersteuning als je je zorgen maakt om iemand en je kunt ook zelf naar deze organisatie doorverwijzen. Meer info vind je hier op hun website. Eerder schreef ik dit artikel over de dynamiek rond suïcide en geloof.

Huiselijk geweld

Tot slot wordt er in de lockdown-tijd meer huiselijk geweld gemeld. Daar waar al sprake was van misbruik en geweld in een gezin, zijn de veilige momenten van de dag verdwenen omdat iedereen op elkaars lip zit. Daarnaast kunnen stress en spanningen ten gevolge van machteloosheid leiden tot gewelddadige uitingen in woorden of gebaren. We zullen als geloofsgemeenschappen ook hier onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Durven we het gesprek te voeren over het omgaan met machteloosheid, ook als het ongemakkelijk wordt? De slachtoffers van geweld verdienen het dat we niet wegkijken.

Deze maanden nodigen uit om met spoed werk te maken van een blijvend toegankelijk beleid rond huiselijk geweld en seksueel misbruik. Maak werk van preventie: benoem de thematiek en de mechanismen, zorg voor vertrouwenspersonen en werk met protocollen die voor iedereen terug te vinden zijn.

Deze tijd laat zien wat de waarde van een geloofsgemeenschap kan zijn.

 

 

In herinnering: Chester Bennington

Vandaag werd bekend dat Chester Bennington, zanger van Linkin Park een einde aan zijn leven heeft gemaakt. De muziek van Linkin Park leerde ik enkele jaren geleden via onze zoon. De soms rauwe muziek, de intensiteit van de zanger, en met name de rake teksten raakten en rake mij steeds weer.

In zijn biografie is te lezen dat de zanger in zijn jeugd te maken heeft gehad met seksueel misbruik door een vriend van zijn vader. Het lijkt erop dat zijn problematische jeugd en het misbruik zijn leven hebben getekend. In een interview heeft hij aangegeven vanwege het misbruik ook een suïcidale periode te hebben gekend. Hij worstelde met een drank- en drugsverslaving.

In veel nummers komen volgens mij thema’s terug die herkenbaar zijn voor velen die in hun jeugd beschadigd zijn.  Het zijn nummers die helpen om de gevolgen van een gebroken jeugd te begrijpen, omdat ze de emoties en pijn verbeelden.

Een traumatische jeugd leidt vaak tot een laag zelfbeeld. Het gebrek aan liefde, het moeten ondergaan van geweld of het ervaren van onveiligheid, kunnen doorwerken in de identiteit. Vaak kampen mensen hierdoor met schuld- en schaamtegevoelens, het gevoel slecht te zijn en met interne stemmen die hen steeds naar beneden halen. In Papercut zingt Bennington:

But I know just what it feels like
To have a voice in the back of my head
Like a face that I hold inside
A face that awakes when I close my eyes
A face watches every time I lie
A face that laughs every time I fall
(It watches everything)
So I know now when it’s time to sink or swim
That the face inside is hearing me
Right beneath my skin

In Given up komt de wanhoop ook scherp aan het licht. Het gevecht keert zich tegen hemzelf. ‘I am my own worst enemy’:

Wake in a sweat again
Another day’s been laid to waste
In my disgrace

Stuck in my head again
Feels like I’ll never leave this place
There’s no escape

I’m my own worst enemy

Identiteit heeft alles te maken met leren om grenzen te stellen, om ‘nee’ te mogen zeggen. Misbruik kan dat vermogen beschadigen. Een dader eigent zich de ander toe, waardoor het bewaken en stellen van grenzen niet meer mogelijk is. Dat heeft ook gevolgen voor nieuwe relaties die worden aangegaan, die soms onbewust een herhaling vormen van de misbruikende relatie van vroeger. In Numb wordt dit als volgt verwoord:

I’ve become so numb, I can’t feel you there
Become so tired, so much more aware
I’m becoming this, all I want to do
Is be more like me and be less like you

Het worstelen met schuldgevoelens en met fundamentele onveiligheid brengt een gevoel van ontheemd zijn met zich mee. Het verlangen om ergens thuis te horen, om genezing te ervaren klinkt door in Somewhere I belong 

But all that they can see the words revealed
Is the only real thing that I’ve got left to feel
(Nothing to lose)
Just stuck, hollow and alone
And the fault is my own, and the fault is my own

[Chorus]
I wanna heal, I wanna feel what I thought was never real
I wanna let go of the pain I’ve felt so long
(Erase all the pain till it’s gone)
I wanna heal, I wanna feel like I’m close to something real
I wanna find something I’ve wanted all along
Somewhere I belong

Ook in nummers waarin het verlangen naar geborgenheid naar voren komt, klinkt de zwaarte van het leven door. Zoals in the catalyst: ‘We are a broken people living under loaded guns. 

Misschien verwoordt Castle of glass het gevoel van leegte en onzichtbaarheid nog wel het meest intens.

‘Cause I’m only a crack in this castle of glass
Hardly anything else I need to be

‘Cause I’m only a crack in this castle of glass
Hardly anything there for you to see

De nummers van Linkin Park bezingen enerzijds de zwaarte en de donkere kant van het leven, en anderzijds het verlangen naar genezing, naar rust en aanvaarding. Uiteindelijk waren de wanhoop en de leegte in het leven van Chester Bennington te sterk.

Wat ik hoor in de verhalen van slachtoffers is de moeite om woorden van liefde en bewogenheid te laten landen. Het is net of de bodem ontbreekt en positieve gevoelens niet vast gehouden kunnen worden. In the end it doesn’t matter

I tried so hard
And got so far
But in the end
It doesn’t even matter
I had to fall
To lose it all
But in the end
It doesn’t even matter

Het doet me verdriet om te lezen dat Chester Bennington zelfmoord heeft gepleegd. Het doet me zeer, omdat het hem niet gelukt is om zich te ontworstelen aan de negativiteit en het duister. Misschien is zijn strijd voor jou herkenbaar. Ik wens je toe dat je mensen om je heen hebt die je er steeds weer herinneren dat je wel waardevol bent en niet zomaar gemist kunt worden.

Als je worstelt met suïcidale gevoelens bid ik je toe dat de kracht mag krijgen om het leven te zoeken en te vinden.

Weet dat je niet alleen bent. Zoek hulp,  zoek mensen om mee te praten. Bij http://www.113online.nl kun je altijd terecht: ze zijn er om jou te helpen als je suïcidale gedachten hebt.

Suïcidaal: klem in leegte en wanhoop

Op 28 juni 2014 besteedde Groot Nieuws Radio in Heilige Huisjes aandacht aan het taboe rond zelfdoding. Via een kort telefonisch interview heb ik ook een bijdrage mogen leveren aan dat programma (vanaf minuut 13).  Het doel van het programma is om het taboe dat rust op suïcide te doorbreken. Te vaak worstelen mensen te lang in stilte en eenzaamheid met gedachten aan zelfdoding. Wanneer je het leven niet meer ziet zitten, is het moeilijk om hier aandacht voor te vragen. De schaamte, het gevoel van falen en de angst om veroordeeld te worden maken het niet gemakkelijk om deze worsteling met anderen te delen.

Suïcide en schuld

Op verschillende manieren heb ik met suïcidaliteit te maken gehad. Het meest ingrijpend was de suïcide van Ritger, mijn  neef, de oudste zoon van mijn broer. Zijn overlijden was totaal onverwachts en de verslagenheid nauwelijks te beschrijven. Het is een gebeurtenis met een diepe impact die altijd in meer of mindere mate aanwezig zal blijven. Bij elke suïcide is er niet alleen het abrupte overlijden en het missen van wie niet gemist kan worden. Het roept echter ook vragen op, beklemmende vragen. Hadden we iets moeten doen? Hadden we het moeten zien aankomen? Ben ik schuldig?

Interne dynamiek

Die benauwende en knagende vraag naar schuld is een belangrijke vraag, die gesteld en verkend moet worden. Tegelijkertijd is het goed om mee te wegen dat bij suïcidale gedachten er vaak sprake is van een interne dynamiek die omstanders – hoe nabij die ook kunnen zijn – niet of nauwelijks meekrijgen. Mensen die worstelen met suïcidale gedachten zijn zich vaak zeer bewust van het taboe dat op suïcide rust. ‘Hoe kun jij nu zelfmoord willen plegen?! Je hebt zo’n lieve partner.’ Het gevolg is dat die suïcidale neigingen niet bespreekbaar worden. Vanwege schaamte en schuldgevoelens en vanwege het oordeel van de buitenwacht ligt het voor de hand dat suïcidale mensen niemand in vertrouwen nemen.

Tunnel

Het eenzame worstelen vergroot de kans dat diegene met suïcidale gedachten als het ware een tunnel in stapt. Meer en meer zal die persoon geloven in de gedachten die de wanhoop en leegte vergroten. Foute veronderstellingen klinken in ‘de tunnel’ aannemelijk en logisch. ‘Niemand zit op mij te wachten.’ ‘Uiteindelijk is iedereen beter af zonder mij’.  Wanneer de suïcidale persoon steeds meer in deze veronderstellingen gaat geloven, neemt de kans op een poging toe. De leegte en wanhoop is in deze fase ondragelijk.

Om mensen te kunnen ondersteunen, is het van belang om in gesprek te komen, voordat zij al te ver de tunnel zijn ingelopen. De suïcidale gedachten ontstaan ergens door. Het afwijzen of bagatelliseren van deze gedachten verhindert het gesprek over de onderliggende problematieken. In alle eerlijkheid moet ik ook zeggen dat mensen soms zo ernstig belast zijn en kampen met een zo diepe wanhoop dat de weg naar het leven niet altijd meer gevonden kan worden.

Als predikant probeer ik in die worsteling gesprekspartner te worden – zonder oordeel. Mensen veroordelen zichzelf al genoeg. Het uithouden in de wanhoop en leegte, zonder grote woorden en zonder goedkope oplossingen kan soms een tegenwicht bieden aan de tunnelvisie.

Welk Godsbeeld?

En God? Waar suïcidale mensen meestal naar zoeken is naar erkenning, naar ruimte om er te mogen zijn. Vaak zijn mensen die suïcidaal zijn, bang voor God. Het oordeel dat zij zichzelf toedichten, verbinden zij aan God: God als ultieme bron van moraal zal een ieder die zich aan het leven vergrijpt straffen. Deze visie op God is niet behulpzaam en zal de eenzaamheid eerder vergroten dan openbreken. Aan suïcidaal zijn gaat vaak een heel verhaal vooraf. Een verhaal dat uitmondt in een diepe verlorenheid en wanhoop. Het is Jezus die als ‘gelaat van God’ juist mensen heeft opgezocht en opzoekt in die wanhoop. Gods liefde reikt naar hen die in wanhoop leven en in wanhoop sterven. Als predikant probeer ik handen en voeten te geven aan die ruimte biedende liefde.